Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

10.1.1. Kompleks birikmalarning hosil bo‘lishi

 Kompleks birikmalar qutbli molekulalarning oʻzaro ta’siridan 

hosil boʻlishi mumkin. Masalan, ammoniy xloridni olish reaksiyasi­

da  boshlangʻich  moddalar  qutbli  boʻlib,  ularning  oʻzaro  ta’sirida 

agregat  holatlar  ham  oʻzgaradi. Ammik  gaz,  vodorod  xlorid  ham 

gaz, lekin hosil boʻlgan kompleks birikma ammoniy xlorid qattiq 

moddadir:

NH

3

  + HCl = [NH

4

]Cl

Kalsiy  xlorid  va  ammiak  ta’siridan  hosil  boʻlgan  murakkab 

mod da kompleks hisoblanadi:

 CaCl

2 

 + 8NH

3

  = [Ca(NH

3

)

8

]Cl

2

Kristall

---

Tibbiy kimyo / 1  

239

Ba’zan kompleks birikmalar hosil boʻlishida keskin rang oʻzga­

rishi sodir boʻlib, choʻkma eritmaga oʻtadi:

Kompleks birikmalarni qiyin eriydigan modda ­choʻkmani eri­

tib olish ham mumkin:

CuCl

2

 + 2NH

4

OH = Cu(OH)

2

 + 2NH

4

Cl

Agar   havo rang choʻkmaga moʻl miqdorda NH

4

OH qoʻshsak, 

choʻkma eriydi va koʻkish­ siyoh rangdagi eritma hosil  boʻladi:

Cu(OH)

2

 + 4NH

4

OH   = [Cu(NH

3

)

4

](OH)

2

  + 4H

2

O

Kumush xloridning oq choʻkmasi ammoniy gidroksid ta’sirida 

erib kompleksga oʻtadi:

AgCl + 2NH

4

OH → [Ag(NH

3

)

2

]Cl + 2H

2

O

Reaksiya  sharoitining  oʻzgarrishi  yangi  kompleks  birikmalar 

hosil  boʻlishiga olib keladi:

CrCl

3

 + 6H

2

O  →  [Cr(H

2

O)

6

]Cl

3

Ushbu kompleks birikma koʻk binafsha rangli. Undan bir  mole­

kula suv ajralsa,  toʻq yashil rangli birikma: [Cr(H

2

O)

5

Cl]Cl

2

  hosil  

boʻladi, yana 1 mol suv ajralsa,  och­yashil rangli  birikmaga ayla­

nadi: [Cr(H

2

O)

4

Cl

2

]Cl

Koʻrinib  turibdiki,  sharoit  oʻzgarishi  bilan    komleks  birik­

malarning  molekular tarkibi va xossalari oʻzgaradi. Shunday qilib, 

bir kompleks ikkinchisiga oʻta oladi.

---

1-kurs talabalari uchun darslik

240