Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Izotonik, gipotonik va gipertonik eritmalar

Eritmalar osmotik bosim qiymatiga koʻra:

---

1-kurs talabalari uchun darslik

192

• izotonik p

osm

= p

standosm.

• gipertonik p

osm

> p

standosm.

• gipotonik p

osm

< p

standosm.

 eritmalar turiga boʻlinadi.

Standart  qilib  olingan  eritma  osmotik  bosimiga  teng  osmotik 

bosimli eritmalar –izotonik, osmotik bosimi standart eritmanikidan 

yuqori  boʻlgan  eritmalar–gipertonik, kamlari gipotonik eritmalar 

deyiladi.

Osmos  uzluksiz  jarayondir,  chunki,  biologik  sistemalarda 

membranalar  yarimoʻtkazuvchan  tabiatiga  ega  boʻladi.  Organizm 

biologik suyuqliklaridan qon, toʻqima suyuqligi, limfa va plazma 

ma’lum bir osmotik bosim qiymatiga ega. Tibbiyotda qoʻllaniladi­

gan koʻpgina tomir orqali yuboriladigan eritmalar izotonik eritma­

lardir. Ularning osmotik bosimi organizm biosuyuqliklarining os­

motik bosimiga (masalan, qon osmotik bosimiga) teng boʻladi. Tib­

biyotda katta ahamiayt kasb etadigan izotonik eritmalar bu 0,86% 

NaCl eritmasi va 5% glukoza eritmasi. Bu eritmalarning osmotik 

bosimi qon osmotik bosimiga teng. Ularning tarkibida bir xil zarra­

chalar boʻlmasada (Na

+ 

va Cl

­

 ionlari yoki glukoza molekulalari), 

0,86% NaCl eritmasi hamda 5% glyukoza eritmalari oʻzaro izotonik 

boʻladi. Biologik sistemalarda standart eritma sifatida osmotik bo­

simi 740–780 kPa boʻlgan hujayra ichi suyuqligi (qon) qabul qilin­

gan.

Inson normal fiziologik holatda boʻlganda undagi suyuqliklar­

dagi kationlar va anionlarning umumiy miqdori oʻzaro teng boʻladi 

(8.1­jadval).  Shu  bilan  birga  turli  biosuyuqliklardagi  kationlar  va 

anionlar oʻzaro miqdori jihatidan farqlanadi.

 Odam organizmidagi elektrolit ionlarining miqdoriy oʻzgarish­

lari qator koʻngilsiz natijalarga olib keladi. Masalan, organizmdagi 

natriy ionlarining kamayishi qon quyilishi kasalligini keltirib chiqa­

radi.  Natijada  qon  qovushqoqligi  ortib  trombozlar  kelib  chiqadi, 

arterial bosim tushib ketadi, yurak ishi buziladi (taxikardiya), sil­

liq mushaklar tortiladi, MNS faoliyati buziladi. Natriy ionlarining 

kamayishi  kislotali  muhitning  kuchayishiga  (atsidoz)  olib  keladi. 

---

Tibbiy kimyo / 1  

193

Natijada yosh organizmning oʻsish va rivojlanish jarayonlari sekin­

lashadi.

 Natriy ionlarining koʻp miqdorda ortishi hujayralardagi suvning 

hujayralararo suyuqlik tarkibiga koʻplab oʻtishini keltirib chiqaradi. 

Natijada hujayra funksiyalari buziladi, teri ostida suv yigʻilib orga­

nizm shishib ketadi. Shu bilan bir vaqtda arterial bosim ortib ketadi 

(gipertoniya), nerv toʻqimalaridan impuls oʻtishi toʻxtaydi. 

8.1-jadval