Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

tozalash

18.6-rasm. Suvni tozalash uchun filtr

Taqsimlanish xromatografiyasining quyidagi turlari mavjud:

1. Taqsimlanish xromatografiyasining ekstraktsiya usuli.

2. Qogʻozli taqsimlanish xromatografiya.

3. Taqsimlanish xromatografiyaning gelfiltratsiya usuli.

4. Yupqa qavatli xromatografiya.

5. Gazli xromatografiya.

Taqsimlanish xromatografiyasi ekstraksiya usuli oʻzaro aralash­

maydigan  suyuqliklarda  moddalarning  turlicha  taqsimlanishiga 

asoslangan. Taqsimlanish xromatografiyasi naylarda olib boriladi. 

Buning  uchun  silikagel,  krahmal  yoki  selluloza  bilan  toʻldirilgan 

nayning tepasidan avval biror erituvchi, (masalan, suv) quyib adsor­

bent qoʻllanadi, soʻngra nayning tepasidan ajratilishi lozim boʻlgan 

aralashma  va  uning  ustidan  biror  boshqa  erituvchi  quyiladi.  Ara­

lashma tarkibidagi moddalar ikkala erituvchi oʻrtasida oʻzining taq­

simlanish koeffisiyentlariga muvofiq taqsimlanadi, ba’zi moddalar 

esa adsorbentga yutilganicha qoladi.

Dissotsiatsiyalanadigan, yoki kam dissotsiatsiyalanadigan 

mod dalar taqsimlanishidagi farqi Nernst qonuni asosida ifodalanadi 

va oʻzgarmas haroratda oʻzaro aralashmaydigan 2 faza orasida taq­

simlangan  moddalarning  konsentratsiyalari  nisbati  oʻzgarmas  son 

boʻladi:

C

1

/C

2

 = K

bunda K – taqsimlanish koeffitsiyenti.

---

1-kurs talabalari uchun darslik

426

 Qogʻozli taqsimlanish xromatografiyasi murakkab aralashma­

lar (oqsillar, uglevodlar, gormonlar va boshqa tabiiy birikmalar)ni 

analiz qilishda keng qoʻllaniladi. Bu usulda maxsus filtr qogʻozlar 

qoʻllanadi. Qogʻoz ma’lum nuqtalari (start chizigʻi)ga xromatografi­

ya qilinuvchi modda eritmalari kapilarlar yordamida shimdiriladi. 

Shuningdek start chizigʻiga tarkibi ma’lum boʻlgan va “guvoh” deb 

atalgan moddalar ham shimdiriladi. Soʻng bu qogʻoz maxsus tarkib­

ga ega boʻlgan erituvchiga tushiriladi. Qogʻoz xromatografiyasi ning 

erituvchining yoʻnalaishiga qarab:

•  yuqoriga suriluvchi;

•   pastga suriluvchi;

•   ikki tomonlama;

•  Gorizontal­aylanma xromatografiya turlari mavjud.

Erituvchining qogʻoz boʻylab harakatlanishi va adsorbatlarning 

oʻzaro farqli boʻlgan sorbsiya qiymatlari hisobiga ular turli tezlik 

bilan harakatlanib oʻzaro ajraladi. Komponent harakat tezligining 

erituvchi  harakat  tezligiga  boʻlgan  nisbati  taqsimlanish  koeffitsi­

yenti R

f

 – deb ataladi. Uning qiymati komponent bosib oʻtgan ma­

sofaning (a) erituvchi oʻtgan (b) masofa (front chizigʻi)ga boʻlgan 

nisbati orqali aniqlanadi.

Qo‘zg‘aluvchan faza

Namunani 

kiritish 

joyi

Qo‘zg‘almas 

faza

Ajratish 

yakunida 

erituvchi 

front chizig‘i

 18.7-rasm. Qogʻozli taqsimlanish xromatografiya

---

Tibbiy kimyo / 1  

427

Agar  tarkibi  aniqlanayotgan  moddaning  R

f

  qiymati  “guvoh” 

vazifasini bajaruvchi komponentning R

f 

qiymatiga teng boʻlsa, bu 

ikki modda shartli ravishda bir xil tabiatga ega deb olinadi.