Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

15.6. Entropiya. 

Termodinamikaning ikkinchi qonuni

Termodinamikaning birinchi qonuni quyidagi savollarga toʻliq 

javob bera olmaydi.

–  Energiyaning  bir  turdan  ikkinchi  turga  oʻtishi  nima  uchun 

aynan shu yoʻnalishda boradi va nima uchun bu yoʻnalish oʻzgacha 

boʻlishi mumkin emas?

– Energiyaning bir turdan ikkinchi turga aylanishi qay darajada 

toʻliq amalga oshadi?

– Nima sababdan qandaydir jarayon ma’lum bir sharoitda amal­

ga oshadi, boshqasi esa aynan shu sharoitda amalga oshmaydi?

Umuman olganda termodinamikaning birinchi qonuni asosida 

mutloq yopiq sistemada reaksiya borish yoki bormasligi haqida bi­

ror­bir ma’lumot olib boʻlmaydi.

Qator tekshirishlar natijasida reaksiya borishi va yoʻnalishining 

asosiy mezoni uning oqibatida kelib chiqadigan energiya oʻzgarishi 

va yangi sistemaning betartiblik kattaliklari qiymatiga bogʻliq ekan­

ligi aniqlandi:

– energiya qiymatlari kamayishi bilan boradigan, ya’ni ekzoter­

mik jarayonlargina oʻz­oʻzidan amalga oshadi.

–  betartiblik  qiymati  ortishiga  olib  keladigan  jarayonlargina 

oʻz­oʻzidan amalga oshadi, ya’ni sistemalar tartibsizlik sari intiladi.

---

1-kurs talabalari uchun darslik

332

Termodinamikaning  ikkinchi  qonunidan  foydalanib,  biror  ja­

rayonni  amalga  oshirish  uchun  qanday  sharoit  yaratish  lozimligini 

aniqlash mumkin. Shuning uchun ham termodinamikaning ikkinchi 

qonuni  amaliy  jihatdan  katta  ahamiyatga  ega.  Termodinamikaning 

ikkinchi qonuni asosida energiyaning bir turdan ikkinchi turga ayla­

nishi  jarayonida  shu  energiyaning  ma’lum  bir  qismi  atrof­muhitga 

issiqlik holatida tarqalishi tushunchasi yotadi. 

Masalan, odam organizmida bajarilayotgan biror­bir ishning 

amalga oshirish jarayonida energiyaning ma’lum bir qismi birlamchi 

issiqlikka (Q

b

) aylanadi va atrof­muhitga qaytmas darajada tarqaladi, 

ya’ni organizm Q

b

 dan yana qaytadan ish bajarish uchun foydalana 

olmaydi. Q

a

 esa ish bajarishga sarflanadi. Bunda jarayonning foydali 

ish koeffitsiyenti (FIK):

 Ƞ = (Q

a

–Q

b

)/Q

a

Kano Klauzius teoremasiga koʻra, issiqlik mashinasining FIK 

ishchi jismning tabiatiga bogʻliq boʻlmaydi va harorat intervallari 

bilan belgilanadi:

Ƞ = (T

1

­ T

2

)/T

1

Bunda T

1

 – isitgich va T

2

 sovutgich haroratlari.

332

1-kurs talabalari uchun darslik

•

Betartiblik qiymati ortishiga olib keladigan jarayonlargina 

oʻz-oʻzidan amalga oshadi, ya’ni sistemalar tartibsizlik sari intiladi.

Termodinamikaning  ikkinchi  qonunidan  foydalanib,  biror  ja­

rayonni  amalga  oshirish  uchun  qanday  sharoit  yaratish  lozimligini 

aniqlash mumkin. Shuning uchun ham termodinamikaning ikkinchi 

qonuni  amaliy  jihatdan  katta  ahamiyatga  ega.  Termodinamikaning 

ikkinchi qonuni asosida energiyaning bir turdan ikkinchi turga ayla­

nishi  jarayonida  shu  energiyaning  ma’lum  bir  qismi  atrof-muhitga 

issiqlik holatida tarqalishi tushunchasi yotadi. Masalan, odam orga­

nizmida bajarilayotgan biror­bir ishning amalga oshirish jarayonida 

energiyaning  ma’lum  bir  qismi  birlamchi  issiqlikka  (Q

b

) aylanadi 

va atrof-muhitga qaytmas darajada tarqaladi, ya’ni organizm Q

b

 dan 

yana qaytadan ish bajarish uchun foydalana olmaydi. Q

a

 esa ish ba­

jarishga sarflanadi. Bunda jarayonning foydali ish koeffitsienti (FIK):

 Ƞ = (Q

a

­ Q

b

)/Q

a

Kano Klauzius teoremasiga koʻra, issiqlik mashinasining FIK 

ishchi jismning tabiatiga bogʻliq boʻlmaydi va temperatura interval­

lari bilan belgilanadi:

Ƞ = (T

1

­ T

2

)/T

1

Bu yerda T

1

- isitgich va T

2

 sovutgich haroratlari.

329 

 

jihatdan  katta  ahamiyatga  ega.  Termodinamikaning  ikkinchi  qonuni 

asosida  energiyaning  bir  turdan  ikkinchi  turga  aylanishi  jarayonida  shu 

energiyaning  ma’lum  bir  qismi  atrof-muhitga  issiqlik  holatida  tarqalishi 

tushunchasi  yotadi.  Masalan,  odam  organizmida  bajarilayotgan  biror-bir 

ishning  amalga  oshirish  jarayonida  energiyaning  ma’lum  bir  qismi 

birlamchi  issiqlikka  (Q

b

)  aylanadi  va  atrof-muhitga  qaytmas  darajada 

tarqaladi,  ya’ni  organizm  Q

b

  dan  yana  qaytadan  ish  bajarish  uchun 

foydalana  olmaydi.  Q

a

  esa  ish  bajarishga  sarflanadi.  Bunda  jarayonning 

foydali ish koeffitsienti (FIK):

 

 Ƞ = (Q

a

- Q

b

)/Q

a 

Kano Klauzius teoremasiga koʻra, issiqlik mashinasining FIK ishchi 

jismning  tabiatiga  bogʻliq    boʻlmaydi  va  temperatura  intervallari  bilan 

belgilanadi:

 

Ƞ = (T

1

- T

2

)/T

1 

Bu yerda T

1

- isitgich va T

2

 sovutgich haroratlari.