Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

9

BIOSISTEMALARDA  

KISLOTA-ASOS MUVOZANATI. 

BUfER SISTEMALAR

Qorni  ogʻrib,  koʻngli  aynib  turgan  qizaloqning  onasi  xavotirga 

tushib shifokorga murojaat qildi. Shifokor unga surunkali gastrit tashxi­

sini qoʻydi. Surunkali gastrit kasalligi asosan me’da shirasi kislotali­

ligi  oshishi  yoki  kamayishi  bilan  kechadi.  Me’da  shirasi  kuchli  kis­

lotali muhitiga ega boʻlgan rangsiz suyuqlikdir. 

Me’da shirasi tarkibiga suv, oqsillar, fermentlar 

(pepsin),  xlorid  kislota,  nordon  ta’sir  etuvchi 

fosfatlar  va  bir  qator  boshqa  moddalar  kiradi. 

Me’da shirasining kislotali reaksiyasi uning 

tarkibida  xlorid  kislota,  nordon  ta’sir  etuvchi 

fosfatlar borligi natijasida, patologik jarayonlar­

da esa sut kislotasi va uchuvchan yogʻ kislotalar 

borligi natijasida vujudga keladi. Me’da shirasiga nordon ta’sir etuvchi 

moddalar yigʻindisi umumiy kislotalilik deyiladi. Oqsil va uning hazm 

boʻlish  mahsulotlari  bilan  bogʻliq  boʻlgan  xlorid  kislota  bogʻlangan 

xlorid kislota deyiladi, ortib borgan xlorid kislota esa erkin xlorid kis­

lota deyiladi. Turli kasalliklarda ajraladigan me’da shirasining miqdori 

ham, uning tarkibidagi xlorid kislotaning miqdori ham oʻzgarishi mum­

kin.  Me’da  shirasidagi  HCl  konsentratsiyasining  oʻzgarishi  me’da  – 

ichak trakti xastaliklariga sabab boʻladi. Me’da shirasining pH qiymati 

normada pH = 0,9–2 boʻlishi kerak. Kislotaliligining ortishi (pH < 0,9) 

giperxlorgidriya – me’da yalligʻlanishiga olib keladi. Me’da shirasi kis­

lotaliligining kamayishi (pH > 2) gipoxlorgidriyaga olib keladi. Me’da 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

206

shirasining kislotaliligini doimiy saqlab turishda organizmdagi bufer 

sistemalar qatnashadi. Me’da shirasining kislotaliligi oshishi, asosan, 

yoshlarda uchrab, unga ovqatlangandan keyin toʻxtamaydigan ogʻriq, 

jigʻildon qaynashi, qusish kabi belgilar xos. Me’da shirasi kislotalili­

gi kamayishi koʻpincha yoshi kattalarda uchraydi. Bunda bemorning 

koʻngli  ayniydi,  ishtahasi  yoʻqoladi  va  ichi  ketadi.  Surunkali  gastrit 

kasalligiga  chalingan  bemorlar  parhezga  rioya  qilishlari  kerak.  Juda 

achchiq va issiq, qiyin hazm boʻladigan taomlar, qahva, chekishdan ti­

yilishi va ruhiy istiroblarga yoʻl qoʻymasligi lozim. Gastritga chalingan 

bemorlar gazli va spirtli ichimliklar ichishlari mumkin emas. Aks hol­

da, oshqozon shirasi qizil oʻngachga tushib, to‘shostida achishish kabi 

holatni va tilda noxush ta’mni paydo qiladi. Oshqozon kislotaliligi pa­

saysa, ichakning yuqori va quyi qismlari motorikasi susayib, qabziyat 

kelib chiqadi. Bunday holatda ogʻizdan yoqimsiz hid kelishi mumkin. 

Gastritning asoratlaridan biri – oshqozon yarasi. Bundan tashqari, oʻz 

vaqtida davolanmagan gastrit oshqozon saratoniga ham sabab boʻlishi 

mumkin.