Tibbiy biologiya javoblari Паразитологиянинг асосий тушунчалари ва экологик асослари

5. 
Rhizopodalar кенжа синфининг умумий тавсифи 
Кенжа синфга учта туркум киради: Testacea, Foraminifera булар фақат 
эркин яшовчиларга мансуб, Amoebida — паразит шаклларига ҳам эга. 
Амѐбалар туркумининг типик вакиллари бўлиб протей амѐбаси, ичбуруғ
(дизентерия) амѐбаси, ичак амѐбаси ҳисобланади.
Протей амёбаси
(Amoebaproteus) кўллар, ховузлар ѐки суви тозароқ кичик ҳавзалар тубида 
яшайди.
Морфологик тузилиши
. Катталиги 0,5 мм бўлиб, цито¬плазма ва 
ядродан иборатдир. Сирти махсус мембрана билан ўралган бўлиб, 
пелликулласи бўлмайди. Шунинг учун ҳам Цитоплазма ядро билан 
биргаликда доимо ҳаракатда бўлади, натижада танасидан ѐлғон оѐқ ѐки 
псевдоподия 
деган 
прото¬плазматик 
ўсимталар 
чиқиб 
туради. 
Псевдоподиялар ҳаракат органоиди вазифасини бажаради. Ёлғон оѐқлар 
дастлаб эктоплазмадан ҳосил бўлиб кейин ушбу ўсимтага эндоплазма оқади. 
Псевдоподиялар овқатни қамраб олиш вазифасини ҳам бажаради. Ёлғон 
оѐқлар билан қамраб олинган озуқа эндоплазмага ўтгач, тиниқ суюқлик 
билан тўлган пуфакчага ўралади. Бу пуфакча озуқани ҳазм килиш вакуоли 

---

бўлиб, озуқани эриган ҳолга келтиради ва шу йўл билан танага тарқатади. 
Цитоплазмада бир вақтнинг ўзида бир нечта вакуола ҳосил бўлиши мумкин.
Амѐба танасидаги турли моддалар концентрацияси унинг таркибидаги сувга 
нисбатан ортиқ бўлгани учун маълум миқ-дордаги сув цитоплазма ичига 
осмос босим туфайли кириб туради. Амѐба эндоплазмасидаги тиниқ 
пуфакча - қисқарувчи вакуола-лар, ортиқча сувни чиқариб туришга хизмат 
қилади. Шу билан бирга мазкур «насосчалар» моддалар алмашинуви 
натижасида танада ҳосил бўлган захарли бирикмалар ва СО2 ни ташқарига 
чиқаришга ѐрдам беради.Амѐба цитоплазмасида битта катта ядро бўлиб, у 
тирик амѐбада одатда кўринмайди. Амѐба жинссиз йўл билан бўлиниб 
(митоз) кўпаяди. Нормал яшаш шароитида амѐба ҳар 24 - 48 соатда бўлиниб 
туради. Бўлиниш пайтида амѐба ўз ичига псевдоподияларни олиб 
юмалоқланади. Сўнгра ядроси кейин цитоплазмаси бўлинади. Бўлиниш 
жараѐни 1 соатга яқин давом этади. Яшаш шароитининг ѐмонлашиши билан 
(масалан, сувнинг қурий бошлаши) амѐба танаси кичрайиб, эктоплазмаси 
атрофида махсус ҳимоя қобиғи (циста қобиғи) ҳосил бўлади. Цистага 
ўралган амѐба ўз ҳаѐтини узоқ муддат сақлаб қолади. Эркин яшовчи яланғоч 
амѐбалар тури ва хиллари кўп. Улар бир-биридан катта-кичиклиги ҳамда 
ѐлғон оѐқларининг тузилиши билан фарқ қилади. Амѐбаларнинг баъзи 
турлари одам ва хайвон организмида ҳаѐт кечириб, уларнинг айримлари 
инсонга зарарсиздир. (Entamoebacoli), бошқалари эса паразит равишда ҳаѐт 
кечиради, масалан - (Entamoebahistolytica). У амѐбиаз касаллигини 
чақиради.