“тиббий биология” модули бўйичаўҚУВ–услубий мажмуа

3-мавзу.
Фундаментал фанлар ва фундаментал тиббиѐт. 
Режа: 
Фундаментал ва амалий тадқиқотларнинг роли ва мақоми. 
Илмий тадқиқотлар таснифи 
Асосий стратегик илмий тадқиқотлар. 
Илмий тадқиқотларни молиялаштириш истиқболлари. 
Калит 
сўзлар: 
фундаментал, 
асосийваамалийфанлар, 
тиббиѐтфанлари, инновациялар, ижтимоий-иқтисодийривожланиш. 
Фундаментал фанлар ва фундаментал тадқиқотлар мақоми. 
Кенгқабулқилингантушунчагакўра, 
баъзида«тоза»ѐкиасосийдебаталадиган 
фундаментал 
фанлар–
бусистематикилмийтадқиқотларфеноменларнингасосийжиҳатларинианиқл
ашватушунишгақаратилганбилимсоҳаларидир. 
Уларназарий, 
контсептуалғояларникенгайтиришгавамоддийоламнингномаълумобъектив
мавжудқонунлари, хусусиятлариваҳодисалариниўрнатишгахизматқилади. 
БирлашганМиллатларташкилотинингтаълим, 
фанвамаданиятмасалаларибўйичаихтисослаштирилганташкилоти– 
ЮНEСКО (
United Nations Educational, Scientific and Cultural 
Organization, 
UNESCO) 
томонидананиқланишича, 
фундаменталтадқиқотлармақомитабиатқонунлариникашф 
этишга, 
ҳодисалар, 
хусусиятларвареалҳақиқатобъектлариўртасидагиўзаромуносабатларнитуш
унишгаѐрдамберадигантадқиқотларгаберилади.
Шубиланбирга, 
асосийтадқиқотларўз 
ичига 
илм-
фанватехнологиянингбарчасоҳалариниоладивауларниамалгаоширишдаама
лийдастурларѐкимуайянякуниймаҳсулотларрежалаштирилмайди. 
Именно фундаментальные исследования закладывают основу для 
усовершенствования знаний, которые значительно позднее приводят к 
прикладным достижениям, иногда в результате неожиданных открытий. 
Асосийфанларданфарқлиўлароқ, 
амалийтадқиқотлармуайянмуаммониўрганишгаѐкиолинганбилимларниама
лийқўллашгақаратилган. 
Фундаменталфанмасалаларига 
тадқиқотнатижаларинитезвамажбурийҳолда амалийфойдаланиш тааллуқли 
эмас, 
асосиймуаммоларниҳалқилишжараѐнидаамалиймуаммоларниҳалқилишнин

---

45 
гянгиимкониятлариваусуллари юзага келади. Айнан фундаментал 
тадқиқотлар билимларнинг такомиллашишига асос бўлади, улар 
кейинчалик, кўпинча кутилмаган кашфиѐтлар сабабли амалий ютуқларга 
олиб келади. 
Фанбўйича халқарокенгашнинг (International Council for Science, 
ICSU) 
2004 
йил 
декабр 
ойи 
ҳисоботида,фундаменталфан, 
инновацияваривожланиш бир бири билан жуда яқин боғланган, бу 
фундаментал тадқиқотларни давлат томонидан адекват молиялаштириш 
зарурлигини қайд қилишган. Бугунгикундафақатамалийтадқиқотлар давлат 
инвестицияларининг 
энгяхшидаромадинитаъминлайолмаслиги, 
ва 
фундаментал фанларга йўналтирилган узоқ муддатли молиявий 
инвестициялар ҳар қандай давлатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши 
негизини ташкил қилиши умум қабул қилинган. Шунингучун ҳам 
етарлиилмийсалоҳиятга эгавауниривожлантиришни кўзда тутганмамлакат 
рентабелли бўлмаган ѐки маълум бир вақт ўтиб рентабелликка олиб 
келадиган 
фундаментал 
тадқиқотларни 
қўллаб-қувватлашга 
ва 
ривожлантиришга интилишади. 
«Фундаменталтадқиқотлар»нингянабирмуҳимхусусиятиАҚШМилли
йхавфсизлик 
Қарори189-Директиваси 
(NSDD 
189) 
томониданмустаҳкамланганформулировкада қайд этилган, унгакўра, 
фундаменталтадқиқотлар 
сирасига 
« 
натижалари 
эркиннашр 
этиладиганваилмийжамоатчиликдоирасида 
кенгтарқатиладиган 
фанватехнологиясоҳасидафундаменталва/ѐкиамалийтадқиқотлар» киради. 
Фундаментал тадқиқот сифатида таснифланиши учун тадқиқот бепул 
амалга оширилиши ва олинган натижалардан фойдаланиш ѐки уларни 
тарқатиш учун чеклашлар бўлмаслиги зарур. 
Амалийваасосийфанилмийтадқиқотларваишланмаларда 
ўзарочамбарчасбоғлиқбўлишига 
қарамасдан, 
амалийфанларкўпинчамуҳандислик сифатида, асосий фанлар эса – 
фундаменталѐки«соф»фан сифатида талқин қилинади. 
Илм-фан, 
шунингдек, 
фундаментал, 
махсусваамалийтоифаларгабўлинади. Фундаментал фанлар кўпгина 
гуманитар ва табиий фанларнинг асосий тамойилларини ўз чиига олади, 
сабаби илмий билимнинг ушбу шакллари умумлаштириш тизимларига 
таянади, аммо анъанага кўра фундаментал фанлар табиий фанларга 
тенглаштирилади. Умумий тушунчага асосан, асосий фанлар доирасига 
биология, физиология, кимѐ, геологияваҳаттобилишга йўналтирилган 
(когнитив)фанлар тааллуқли.