Тиббиёт институтлари талабалари учун уцув адабиёти

Х р о м о с о м а л а р м у т а ц и я с и г а а л о щ а д о р и рс и й к а с а л л и к л а р
х р о м о с о м а к а с а л л и к л а р и д е б аталади.
Х р о м о с о м а л а р х у ж а й ­
р а я д р о с и н и н г а с о с и й с т р у к т у р а - ф у н к ц и о н а л э л е м е н т л а р и
б у л и б , ч и з и к л и т а р т и б д а ж о й л а ш г а н г е н л а р н и у з и д а ж о к и ­
л а д и ва и р с и й а х б о р о т н и с а к л а ш , к а й т а т и к л а ш н и , ш у н и н г ­
д е к бу а х б о р о т н и б е л г и л а р к у р и н и ш и д э ю з а г а ч и к а р и ш н и н г
б о ш л а н г и ч к и с м и н и т а ъ м и н л а б б е р а д и .
Х р о м о с о м а л а р н и н г а с о с и й в а з и ф а л а р и :
1) м о л е к у л а н и н г Д Н К т у з и л м а с и д а ж о й л а ш г а н и рс и й а х ­
б о р о т т а ш у в ч и л а р и — г е н л а р н и с а к л а б б ор и ш ,
2) и рс и й а х б о р о т н и н г у з - у з и д а н т а к р о р л а н и ш и н и т а ъ м и н -
л а ш ,
3) уни б е л г и х о л и д а ю з а г а ч и к а р и ш учун у т к а з и ш ,
4) о т а - о н а л а р б е л г и л а р и н и а в л о д д а б и р о р т а р з д а к а й т а
у ч р а ш и н и т а ъ м и н л а ш в а б о ш к а л а р д а н и б о р а т .
Ту та шг а н г е н л а р г у р у у л а р и н и н г с о н и в а тутаилув тартиби-
н и н г $зга р иш и .
— 
б и о л о г и к т у р л а р и э в о л ю ц и о н у з г а р у в ч а н л и -
г и н и н г м у щ м о м и л и д и р .
Х р о м о с о м а л а р н и н г уз в а з и ф а л а р и н и а д о э т и б б о р и ш и
у л а р т у з и л и ш и н и н г у з г а р и б т у р и ш и б и л а н м а х к а м б о г л и к .
Х у ж а й р а н и н г б у л и н и ш и , м и т оз ё к и м е йо з в а к т и г а к е ли б, х р о ­
м о с о м а л а р к о н ц е н т р а ц и я с и о ш и б б о р и ш и н а т и ж а с и д а х а р
к и м д а х а р х и л б у л а д и г а н х р о м о с о м а л а р ш а к л л а н и б о л а д и .

---

И н д и в и д х р о м о с о м а л а р и в а у л а р н и н г т у п л а м л а р и н и х у ж а й р а
б у л и н и ш и н и н г м е т а ф а з а д а в р и д а т а с в и р л а б б е р и ш му мк ин .
Б ( / л и н и ш н и н г ме тафа за д а в р и д а г и с оматик х у ж а й р а л а р
тула х р о м о с о м а туплами м о р ф о л о г и к б е л г и л а р и н и н г жами
м а ж м у а с и кариотип д е б а та ла ди .
О д а м н и н г н о р м а л к а р ио т и -
пида 2 3 ж у ф т х р о м о с о м а б у л а д и , ш у л а р н и н г 22 ж у ф т и ауто- 
с о м а л а р ва 1 ж у ф т и ж и н с и й х р о м о с о м а л а р д и р . А ё л л а р д а XX, 
э р к а к л а р д а э с а XY х р о м о с о м а л а р у ч р а й д и . Ц е н т р о м е р н и н г
о л г а н у р н и х а р бир х р о м о с о м а учун д о и м и й б у л а д и .
Х р о м о с о м а т а н а с и х а р хи л д а р а ж а д а (оч, т у к б у л и б )
б у я л а д и г а н с е г м е н т л а р г а б у л и н а д и . Х а р б и р х р о м о с о м а д а г и
ан а ш у н д а й с е г м е н т л а р н и н г в а з и я т и ва к а т т а - к и ч и к л и г и , с о ­
ни у з и г а хос т а р з д а б у л а д и , ш у н и н г учун х а р к а н д а й х р о м о ­
сома г у п л а м и н и к и м г а т е г и ш л и э к а н и н и а н и к л а б о л и ш м у м ­
кин. 
X р о м о с о м а н и н г у н д а г и г е н л а р ц а н д а й тартиб б и л а н ва
б ир -б и . р и г а нисбатан щандай м а с о ф а д а ж о й л а ш г а н и б е л г и л а б
ц р й и л г а н
тасвири 
х р о м о с о м а
хар ит а с и
д е б
айтилади.
А л о х и д а о л и н г а н г е н л а р ж у д а к и ч и к б у л г а н и у ч у н х р о м о с о ­
м а л а р х а р и т а с и д а у л а р н у к т а л а р х о л и д а т а с в и р л а н а д и . Ана 
ш у н д а й н у к т а л а р н и г е н е ти к л о к у с л а р д е й и л а д и . Х р о м о с о м а -
л а р д а г е н л а р д оим о у з г а р м а с т а р т и б б и л а н , м а ъ л у м н у к т а -
л а р д а ж о й л а ш г а н б ул а ди .
О т а - о н а л а р г а м е т а л а р и ( е т и л г а н ж и н с и й х у ж а й р а л а р и )
ёки э н д и г и н а б ул и н а б о ш л а г а н з и г о т а ( у р у г л а н г а н тухум 
х у ж а й р а )
д а г и
х р о м о с о м а л а р
сони 
ё к и
т у з и л и ш и н и н г
у з г а р и ш и х р о м о с о м а к а с а л л и к л а р и г а о л и б к е л а д и .
И н с о н п о п у л я ц и я с и д а у ч р а й д и г а н х р о м о с о м а к а с а л л и к л а -
ри у м у м а н о л и н г а н д а 1 ф о и з г а б о р а д и . Х о м и л а д о р л и к н и н г
биринч:и уч о йид а у ч р а й д и г а н б о л а т у ш и ш х о л л а р и н и н г 50 
фоизи х р о м о с о м а у з г а р и ш л а р и г а а л о к а д о р л и г и а н и к л а н г а н .
Х р о м о с о м а л а р сонининг у з г а р и ш и . Х р о м о с о м а л а р к а м чи -
л и к л а р и н и н г х а м м а ш а к л
в а х и л л а р и о д а м д а т о п и л г а н .
Хо зир х р о м о с о м а т у п л а м л а р и с о н и н и н г и к к и х и л у з г а р и ш и
аникла_нган: 
п о л и п л о и д и я
в а
а н е у п л о и д и я .
П о л и п л о и д и я д а
г а п л о и д т у п л а м к а р р а л и с у р а т д а к у п а й и б к е т а д и ( Зп — т р ип -
лоид ия , 4п — т е т р а п л о и д и я ) . П о л и п л о д и я у з - у з и д а н б о л а ту- 
шишиг а, я ъ ни спонтан а б о р т л а р г а ол иб к е ла ди . Х р о м о с о м а т^п- 
л а м и д а г и х р о м о с о м а л а р с о н и н и н г к а р р а л и м а с т а р з д а х а м м а
У з г а р и ш л а р и
а н е у п л о и д и я
д е г а н а т а м а б и л а н б и р л а ш т и р и л а -
ди. Б у н д а а й р и м х р о м о с о м а л а р с он и ^ з г а р а д и . Ч у н о н ч и , дип- 
л ои д т у п л а м д а к у ш и м ч а х р о м о с о м а б у л и ш и —
тр и с о ми я ,
хро- 
м о с о м а л а р и д а н б и т т а с и н и н г б у л м а с л и г и —
м о н о с о м и я
ш у л а р
ж у м л а с и д а н д и р .
М а ъ л у м к и , н о р м а д а г а м е т а л а р е т и л и б к е л а ё т г а н л и г и д а
г о м о л о г и к х р о м о с о м а л а р т у р л и х у ж а й р а л а р г а а ж р а л и ш и ке- 
рак . Х р о м о с о м а л а р д а н б и р о р ж у ф т и н и н г а ж р а л м а й к о л и ш и

---

ва шу ж у ф т н и н г тухум х у ж а й р а я д р о с и г а у т и ш и и а т и ж а с и д а
о н а д а к у ш и м ч а х р о м о с о м а л и т у п л а м ю з а г а к е л а д и (трисо- 
мия). Б о р д и ю , а ж р а л м а й к о л г а н х р о м о с о м а ж у ф т и йунал- 
т и р у вч и т а н а ч а г а ут иб к о л с а , у х о л д а я д р о д а б и т х а х р ом о со ­
ма е т и ш м а й к о л а д и ( м о н о с о м и я ) . Ана ш у н д а й т у х у м с п е р м а ­
т о з о и д б и л а н
у р у г л а н г а н и д а
з и г о т а д а о д а т д а г и д иплоид 
т у п л а м у р н иг а а н е у п ло и д т у п л а м п айдо б ул а ди . А у то со ма л ар - 
нинг м о н о с о м и я с и х а ё т б и л а н с и г и ш м а й д и г а н ходисадир.
Т р и с о м и я о д а м д а к у п р о к у ч р а й д и г а н п а т о л о г и я б у л и б хисоб- 
л а н а д и , м а с а л а н , П а т а у с и н д р о м и ( а у т о с о м а л а р н и н г 13 ж у фт
х р о м о с о м а л а р б у йи ча т р и с о м и я с и ) , Э д в а р д с с и и д р о м и (18- 
ж у ф т б у йи ча ) , Д а у н к а с а л л и г и (21 ж у ф т ) ш у л а р ж у м л а с и -
д а н д и р . Б и р к а н ч а х р о м о с о м а к а с а л л и к л а р и ж и н с и й х р о м о ­
с о м а л а р с он ин и нг у з г а р г а н и г а б о г л и к д и р . М а с а л а н , Х-хромо- 
с о м а м о н о с о м и я л а р и Ш е р е ш е в с к и й — Т е р н е р с и н д р о м и г а са- 
б а б б у л с а , ж и н с и й х р о м о с о м а л а р т р и с о м и я с и К л а й н ф е л т е р
с и н д р о м и г а с а б а б б у л а д и .
Х р о м о с о м а л а р м у т а ц и я с и х а р хил б у л и ш и н и х.ам э сл ат и б 
у т и ш к е р а к . Ж и н с и й х у ж а й р а л а р д а г и м у т а ц и я л а р б аъз и
х о л л а р д а т у л а ш а к л д а г и х р о м о с о м а к а с а л л и к л а р и п а й д о б у­
л и ш и г а о л и б к е л а д и . Б у н д а о р г а н и з м н и н г х а м м а л у ж а й р а л а -
р и д а э м б р и о г е н е з д а ( а й н и к с а з и г о т а б у л и н и ш и н и н г б ошлангич 
д а в р л а р и д а ) ю з а г а к е л а д и г а н бир х и лд аг и х р о м о с о м а мутация- 
л а р и б у л а д и . Б о ш к а х о л л а р д а а р а л а ш ш а к л д а г и х ромос ома 
к а с а л л и к л а р и ю з а г а к е л а д и , б у н д а х у ж а й р а л а р н и н г ф а к а т
бир к и с м и д а х р о м о с о м а а н о м а л и я с и б у л а д и ( м о з а и ц и з м ) .