Тиббиёт институтлари талабалари учун уцув адабиёти

С О Д Д А Ж О Н И В О Р Л А Р К .УЗРАТАДИ ГАН
К А С А Л Л И К Л А Р
Б Е З Г А К
Б е з г а к (ботк,ок, иситмаси, тутиб т у р а ди га н и с и т ма )
—
про-
то зо йл ар , я ъ н и с о д д а ж о н и в о р л а р т у р к у м и г а к и р а д и г а н ор-
г а н и з м л а р к,узгатувчи р тк ир и н ф е к ц и о н к а с а л л и к б ул иб ,
к , д з г ат у в чи н ин г о д а м що н и д а п а р а з и т л и к к;илиб я ш а ш и , вак,-
ти-ващти б и л а н иситма тутиб туриши, а н е м и я б о ш л а н и ш и , к а ­
с а л л и к н и н г к,айталаниб т у р и ш и б и л а н т а ъ р и ф л а н а д и .
Б е з г а к -
н ин г т у р т х и л и т а ф о в у т к и л и н а д и , 1) т р оп ик , 2) уч к у н л и к , 3) 
т у р т к у н л и к , 4) о в а л е - б е з г а к .
Этиологияси 
ва 
п ат о ген ези . 
Б е з г а к
к у з г а т у в ч и л а р и
P l a s m o d i u m а в л о д и г а к и р а д и г а н бир х у ж а й р а л и с о д д а мик- 
р о о р г а н и з м л а р д и р .
О д а м д а
у ч р а й д и г а н
б е з г а к
к у з г а т у в - 
ч и с и н и н г т у р т т у р и м а ъ л у м . Уч к у н л и к б е з г а к н и P l a s m o d i u m
v i va x, т у р т к у н л и к б е з г а к н и P l a s m o d i u m m a l a r i a e , т ропик 
б е з г а к к у з г а т у в ч и с и P l a s m o d i u m f a l c i p a r u m , о в а л е - б е з г а к
к у з г а т у в ч и с и P l a s m o d i u m o v a l e -дир.
Б у б е з г а к к у з г а т у в ч и л а р и у зи н и н г в и р у л е н т л и г и , и м м у н о ­
л о г и к х у с у с и я т л а р и , ч и в и н л а р г а юк и ш х у с у с и я т и , к а с а л л и к
я ш и р и н д а в р и н и н г м у д д а т и в а б о ш к а л а р ж и х а т и д а н бир-би- 
р и д а н ф а р к к и л а д и . У л а р м у р а к к а б р и в о ж л а н и ш циклини 
б о ш д а н к е ч ир и б , х а ё т и д а в о м и д а уз х у ж а с и н и а л м а ш т и р и б
б о р а д и . О д а м о р г а н и з м и д а п л а з м о д и й л а р ж и н с с и з йул би­
л а н к у п а й с а , у р г о ч и ч и в и н л а р о р г а н и з м и д а у л а р жинсий 
йул б и л а н к у п а й и б б о р а д и . О д а м о р г а н и з м и д а п л а з м о д и й ­
л а р уз т а р а к к и ё т и н и н г и к к и б оски ч ин и : 1) г е п а т о ц и т л а р д а
э к з о э р и т р о ц и т а р
ш и з о г о н и я ( э р и т р о ц и т л а р д а н т а ш к а р и д а ,
т у к и м а л а р д а у т а д и г а н ш и з о г о н и я ) , 2) э р и т р о ц и т л а р д а у т а ­
д и г а н э р и т р о ц и т а р
ш и з о г о н и я
д а в р л а р и н и б о ш и д а н кечи- 
р а д и .
О д а м г а б е з г а к с у л а г и д а с п о р о з о и т л а р б у л г а н ч и в и н чак- 
к а н и д а ю к а д и . С п о р о з о и т л а р к о н в а л и м ф а т о м и р л а р и о р к а ­
л и ж и г а р г а б о р а д и . Б и р и н ч и ф а з а с и д а ж и г а р х у ж а й р а л а р и г а
к и р и б о л и б , у л а р а в в а л т р о ф о з о и д л а р г а , к е й и н т у к и м а д а
( э р и т р о ц и т л а р д а н т а ш к а р и д а б у л а д и г а н — э к з о э р и т р о ц и т а р )
ш и з о н т л а р г а а й л а н а д и . К е й и н 5 — 15 кун д а в о м и д а ш и з о н т л а р
р и в о ж л а н и б б о р а д и в а б у л и н и б , 10— 50 м ин г э к з о э р и т р о ц и ­
т а р м е р о з о и т л а р х о с и л к и л а д и . Б у м е р о з о и т л а р к е й и н ч а л и к
к о н п л а з м а с и г а у т и б о л а д и . М е р о з о и т кон п л а з м а с и г а тушга- 
н и д а н к е й и н э р и т р о ц и т м е м б р а н а с и г а ё п и ш и б о л а д и , м е м б р а ­
н а и н в а г и н а ц и я л а н и б , м е р о з о и т н и ют ад и, б у н д а п а р а з и т а -
ф о р м в а к у о л а х о с и л б у л а д и .

---

И к к и н ч и ф а з а с и д а п л а з м о д и й э р и т р о ц и т д а к у й и д а г и ри- 
в о ж л а н и ш д а в р л а р и н и у т к а з а д и : о л д и н х а л к а с и м о н т р о ф о з о -
ит, к е йи н ё ш т р о ф о з о и т , я р и м е т и л г а н т р о ф о з о и т ва е т у к т р о-
ф о з о и т хо си л б у л а д и . Е т и л г а н т р о ф о з о и т о л д и н г и б о с к и ч л а р -
д а г и л а р д а н ф а р к к и л и б , э р и т р о ц и т н и б о ш и д а н о х и р и г а ч а
э г а л л а б о л а д и ва т а л а й г и н а м и к д о р д а п и г м е н т л а р и б у л а д и .
П а р а з и т д а
п и г м е н т л а р
г е м о г л о б и н
м о л е к у л а с и д а н
у н ин г 
о к с и л л и к и с м и — г л о би н а ж р а л и б ч и к и ш и н а т и ж а с и д а х о с и л
б у л а д и ,
п а р а з и т э р и т р о ц и т л а р
и ч и д а
р и в о ж л а н и б б о р а р
э к а н , а н а шу г л о б и н д а н ф о й д а л а н а д и . Э р и т р о ц и т а р ш и з о г о ­
н и я в а к т - б а в а к т , я ъ н и ц и к л и к р а в и ш д а т а к р о р л а н и б т у р а д и .
Э р и т р о ц и т л а р д а г а м е т о ц и т л а р х а м р и в о ж л а н и б б о р а д и . П а -
р а з и т н и н г ж и н с и й йул б и л а н к у п а й и ш и к а с а л о д а м к о н и н и
с у р и б о л г а н ч ив ин н ин г м е ъ д а с и д а б у л и б у т а д и . Ш и з о н т л а р
х а з м
б ули б к е т а д и ва ф а к а т г и н а
г а м е т о ц и т л а р к е й и н г и
у з г а р и ш л а р г а у ч р а й д и ( э р к а к в а у р г о ч и г а м е т о ц и т л а р д а н пи- 
р о в а р д и д а с п о р о з о и т л а р ю з а г а к е л а д и ) . Ч и в и н н и н г с у л а к
б е з л а р и д а с п о р о з о и т л а р п а й д о б у л и ш и б и л а н бу чивин ю к у м -
л и б у л и б к о л а д и .
И н в а з и я м а н б а и б е з г а к б и л а н о г р и г а н б е м о р ва п а р а з и т н и
в у ж у д и д а т а ш и б юр ув чи к и ш и д и р . И н ф е к ц и я н и A n o p h e l e s ав- 
л о д и г а к и р а д и г а н ч и в и н л а р н и н г у р г о ч и с и т а р к а т а д и . П а р а ­
з и т н и т а ш и б юр ув чи к и ш и д а н о л и н г а н к о н к у й и л г а н и д а ё к и
ю к у м л и кон б и л а н и ф л о с л а н г а н а с б о б л а р б и л а н м у ч л а ж а л а р
к и л и н г а м и д а о д а м г а б е з г а к ю ки б к о л г а н х о л л а р м а ъ л у м .
Б е з г а к м а в с у м и й и н в а з и я л а р ж у м л а с и г а к и р а д и ва ч и в и н ­
л а р н и н г м а в с у м и й ф а о л л и г и ( й и л н и н г и с с и к п а й т л а р и ) б и л а н
м а х к а м б о г л и к б у л а д и .
Б е з г а к х у р у ж и
м е р о з о и т л а р н и н г э р и т р о ц и т л а р д а н к о н
п л а з м а с и г а ч ик и ш м а х а л и г а т у г р и к е л а д и . Б е з г а к к о н г а
а л о к а д о р т и п и к и н ф е к ц и я б у л и б, у н д а п л а з м о д и й л а р э р и т р о ­
ц и т л а р д а у з о к м у д д а т п а р а з и т л и к к и л и б б о р а д и , ш у н г а к у р а
э р и т р о ц и т л а р т и н м а й е м и р и л и б т у р а д и . З а р а р л а н м а г а н э р и т -
р о ц и т л а р н и н г г е м о л и з и э р и т р о ц и т л а р г а к а р ш и а у т о а н т и т е л о -
л а р п а й д о б у л и ш и г а б о г л и к . И н ф е к ц и я ю к м а г а н э р и т р о ц и т ­
л а р д а у з г а р и ш л а р б о ш л а н и б , э р и т р о ц и т л а р б а з о ф и л и я с и , по- 
л и х р о м а т о ф и л и я с и а н из о- в а п о й к и л о ц и т о з п а й д о б у л а д и . Ге- 
м о л и з г а у ч р а г а н э р и т р о ц и т л а р д а к и н и н л а р , г и с т а м и н ва т о ­
м и р л а р д ев ор и у т к а з у в ч а н л и г и к у ч а й и ш и г а с а б а б б у л а д и г а н
б о ш к а б иол ог ик ф а о л м о д д а л а р а ж р а л и б ч и к и ш и г а с а б а б
б у ­
л а д и .
К а п и л л я р л а р д а
и н ф е к ц и я
ю к к а н
э р и т р о ц и т л а р д а н
т а ш к и л т о п г а н с т а з л а р б о ш л а н и б , э н д о т е л и й з а р а р л а н а д и .
Т р о м б о ц и т л а р а г р е г а ц и я г а у ч р а ш и в а ф и б р и н о л и з с у с а й и б
к о л и ш и н а т и ж а с и д а т о м и р л а р и ч и д а к о а г у л я ц и я б о ш л а н а д и .
Б е з г а к п а т о г е н е з и д а а л л е р г и к о м и л м у х и м у р и н т у т а д и ,
бу н а р с а б а д а н г а э ш а к е м т о ш и ш и , и ч а к и ш и н и н г б у з и л и ш и ,

---

уч к у н л и к б е з г а к я ш и н т е з л и г и д а у т г а н и д а м и я б и р д а н ш и ­
ши б к е т иш и б и л а н и ф о д а л а н а д и . З р и т р о ц и т л а р д а б о ш л а н г а н
е м и р и л и ш ж а р а ё н л а р и н и н г о к и б а т и уларок,
бир т о м о н д а н
з у р а й и б б о р у в ч и а н е м и я х о д и с а л а р и , и к ки нч и т о м о н д а н ме- 
л а н о з л и м е л а н е м и я х о д и с а л а р и б о ш л а н а д и .
П а р а з и т б у л и н г а н м а х а л д а к о н п л а з м а с и г а т у ш а д и г а н
п и г м е н т н и талок., ж и г а р , к у м и к д а г и м о н о ц и т а р - м а к р о ф а г а л
с и с т е м а х у ж а й р а л а р и ют и б о л а д и . Ш у о р г а н л а р д а к у п м и к -
д о р п и г м е н т т у п л а н и б к о л и ш и м у н о с а б а т и б и л а н у л а р к у к и м -
т и р - к у л р а н г , д е я р л и к о р а т у с г а к и р и б б о р а д и . Б у о р г а н л а р д а
ш и з о н т л а р ф а г о ц и т о з г а х а м у ч р а й д и , у л а р х а з м б у л и б к е т г а -
н и д а н к е йи н п и г м е н т л а р и м о н о ц и т а р — м а к р о ф а г а л с и с т е м а
х у ж а й р а л а р и д а с а к л а н и б к о л а д и .
П а т о л о г и к а н а т о м и я с и . Э н г к у п м о р ф о л о г и к у з г а р и ш л а р