Thesis · July 019 doi: 10. 6084/ figshare. 14381348. v1 Citations reads 740 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

“Terratest 5000 Blu” Light Weight Deflectometer qurilmasi texnik 
ko‘rsarkichlari va undan foydalanish haqida ma’lumot. 
Terratest 5000 BLU qurilmasi avtomobil’ yo‘llari qurulishida asos va yo‘l 
poyi gruntining yuk ko‘tara olish qobiliyatini, zichlanganlik darajasini aniqlash 
uchun foydalaniladi. Bu kurilmaga zamonaviy mikroelektronikaning yutuqlari 
hamda sinov o‘tkaziladigan joyni avtomatik sinxron tarzda belgilab oluvchi GPS 
tizimi va Google-Maps interfeysi o‘rnatilgan. Shu bilan birgalikda qurilma 
Terratest 2.0 programmasi bilan ta’minlangan [26].
1.9-рasm. Terratest 5000 Blu qurilmasining tashqi ko’rinishi. 
Magistrlik_Dissertatsiyasi_Soataliyev R.R.

---

26 
1.10-rasm. Yuklanuvchi disk va yuklantiruvchi qurilmaning umumiy ko‘rinishi. 
Magistrlik_Dissertatsiyasi_Soataliyev R.R.

---

27 
1.11-rasm Sinov kompyuterining umumiy ko‘rinishi 
Engil turdagi deflektometr orqali dinamik yuklanuvchi plita sinovi bu- 
gruntga yuklantiruvchi qurilma bilan ta’sir qilish uslubidir. Bu tasir kuchi, 
diametri 30 sm ga teng yuklanuvchi plita ustiga yukni tushishi natijasida, 7.070 
KNga teng maksimum (F
max
) kuchni hosil qiladi. Kuchning bu qiymatini 
kalibrlash mobaynida, sinash ishlari bajarilayotgandagi, yuklanuvchi plita 
ostidagi 0.1 MN/m
2
qqiymatga teng normal zo‘riqish 
ga moslangan [27]. 
Ushbu ta’sir kuchi ostida gruntning deformastiyalanishi quyidagi ifoda orqali 
aniqlanadi: 
(1.6) 
Magistrlik_Dissertatsiyasi_Soataliyev R.R.

---

28 
Bu erda: S
max
-
qiymatlar o‘rta arifmetigi; 
r- yuklanuvchi plita radiusi 15 sm 
Sinov natijalarini qayta ishlash va baxolashni qulayligi va sifatini oshirish 
maqsadida Terretest Gmbx kompaniyasi har bir asbobini dasturiy ta’minot 
bilan ta’minlagan. Bu dastur MS Windows XP, MS Windows 2000,MS 
Windows Vista, MS Windows 7 MS i Windows 8 operastion sistemadagi 
kompyuterlarda foydalanish mumkin. Shu bilan birga dastur Google-Maps-
interfeysiga ega [28].
Zichlanganlikni aniqlash uchun “Chuqurcha” usulida bir marta sinov 
o‘tkazish uchun ketadigan vaqt o‘rtacha 20 daqiqani tashkil etadi va sinov 
jarayonida qatlamda diametri 25 sm bo‘lgan o‘yiqcha hosil qilinishi sinovlar 
sonini oshirishga imkon bermaydi. 
“DorNII” urgichi yordamida zichlanganlikni aniqlash usluli asosan bir 
jinsli gruntlar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, bu usulda bir marta sinov o‘tkazish 
uchun o‘rtacha 10 daqiqani tashkil etadi. Ushbu uslulning aniqligi yuqori emas 
va sinov natijasini olish uchun qo‘shimcha hissoblash ishlarini bajarish lozim.
“Terratest 5000 Blu Light Weight Deflectometer” mustahkamlikka 
asoslangan bo‘lib qatlamda yuk ta’sirida hosil bo‘lgan egilish qiymatlari asosida 
qatlam mustahkamligini yuqori aniqlikda baholaydi [10]. Dala sharoitida bir 
sinov nuqtasida test o‘tkazish uchun 2 daqiqa vaqt sarflanadi. Qurilish 
jarayonida sifatni bunday qisqa vaqt ichida tezkor baholash quruvchi 
muhandislarga yotqizilgan qatlam sifati bo‘yicha tez qaror qabul qilish 
imkoniyatini beradi. “Terratest 5000 Blu Light Weight Deflectometer”ni 
qo‘llash orqali sinov natijalariga tez erishish, sinovlar sonini oshirish va bu bilan 
umumiy sifatni yaxshilashga erishiladi. 
Magistrlik_Dissertatsiyasi_Soataliyev R.R.

---

29 
1.12 - rasm. Sinov natijalarining Google-Maps xaritasida ko‘rinishi. 
Yuqorida ko‘rsatilgan 1.12 - rasmdagi xaritada har bir sinov nuqtasida 
aniqlangan natija va sinov o‘tkazilgan vaqt ko‘rsatilgan [29]. 
“Terratest 5000 Blu Light Weight Deflectometer” qurilmasi yordamida 
yo‘l poyining zichlanganlik darajasini aniqlash va qurilish sifatiga baho berish 
uslubidan foydalanish yuqorida keltirilgan “Chuqurcha” va “DorNII” urgichi 
usullarida nisbatan tezkorligi va aniqligi yuqori ekanligi tufayli ushbu uslubdan 
foydalanishning samaradorligi yuqoridir. Shu sabab “Terratest 5000 Blu Light 
Weight Deflectometer” qurilmasidan avtomobil yo‘llarining yo‘l poyini 
qurishda sifatni baholashda foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Hozirgi kunda dunyoning rivojlangan davlatlari shu jumladan Germaniya, 
Angliya va AQSH da yo‘l poyi gruntining zichlanganlik darajasini aniqlash va 
baholashda zichlikka asoslangan uslublar o‘rniga elastiklik moduliga 
asoslangan uslublardan foydalanish keng qiziqish uyg’otmoqda. Ushbu yangi 
usluba zamonaviy (LWD-Light weight deflectometer) yengil vazli yuk 
yordamida qatlamda hosil bo‘lgan egilishni aniqlab, qatlamning elastiklik 
modulini o‘lchovchi qurilmalardan foydalanib yo‘l poyi sifatiga baho berish 
ko‘zda tutiladi.
Magistrlik_Dissertatsiyasi_Soataliyev R.R.

---

30