Thesis · July 019 doi: 10. 6084/ figshare. 14381348. v1 Citations reads 740 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

 Xajm almashtirish usuli bilan zichlikni aniqlash 
Agar grunt tarkibida 15% dan ko‘p o‘lchami 2 mm dan yirik zarrachalar 
(donador yoki silliqlangan zarracha, muzlagan grunt bo‘lagi va boshqalar) bo‘lsa, 
shuningdek yo‘l poyini tosh materiallardan qurilsa gruntlarni zichlanganligini 
chuqurcha usuli bilan nazorat qilish maqsadga muvofiqdir.
Buning uchun teshigi 2 mm li elakdan o‘tgan va chang yoki gil zarralari 
bo‘lmagan (agar bunday zarrachalar bo‘lsa, ular yaxshilab yuviladi va quritiladi) 
quruq qum tayyorlanadi. O‘lchash uchun tayyorlangan qumning hajmi ±5 sm
3
aniqlikda torozda tortib olinadi. 
Zichlashtirilgan grunt qatlami ustida kichikroq maydoncha tekislanadi va 
xokondozcha bilan hajmi taxminan 3-5 sm
3
bo‘lgan chuqurcha (chuqurcha) 
kovlanadi. Chuqurchani diametri 0.2 m, balandligi0.1-0.15 m. Chuqurchadagi 
grunt idishga yig’ib olinadi va 10-20 kilogrammli torozda 5 g aniqlikda tortib 
olinadi. Chuqurchani qazishda uning chetlarini ishchi asboblar bilan buzilishiga va 
natijanio‘zgarishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Chuqurchaning hajmi quyidagicha aniqlanadi. 
Chuqurcha ustiga ikki yoqlamali, asosi 0.25 m bo‘lgan metall voronka 
o‘rnatiladi (1.8-rasm). Chuqurcha va ostki voronkaga yuqorigi voronkadan 
quruq qum quyiladi. Quyilayotgan qumning hajmi sig’imi 0.1-1.0 dm
3
bo‘lgan 
o‘lchagich shisha stilindr yordamida 5 sm
3
aniqlikgacha o‘lchanadi. Qum 
o‘lchagich shisha stilindrga odatdagi voronka bilan tebratmasdan solinadi. 
Qumnmng umumiy hajmidan voronkadagi qumni hajmini olib tashlab 
chuqurchadagi qumni hajmini aniqlaniladi. Chuqurchadan olingan grunt 
masasini uni hajmiga bo‘lib nam gruntni zichligi aniqlanadi. Shunday prinsip 
Magistrlik_Dissertatsiyasi_Soataliyev R.R.

---

24 
qumlarni o‘rniga suyuqlik, elastik rezina balonga solinadi, ishlatiladigan 
asboblar-dan foydalanilganda xam qullani-ladi.
Namlikni aniqlash uchun chuqurchadan olingan grunt namunasining 
xammasi quritiladi yoki uni qilish mumkin bo‘lmasa, o‘lchami 5 mm dan kichik 
zarrachali gruntlar uchun namlik aniqlanib, o‘lchami 5 mm dan katta bo‘lgan 
zarrachalarni hisobga olish uchun quyidagi tuzatish kiritiladi
1.8-rasm. Xajm almashtirish usuli bilan zichlikni aniqlash 
%
100
100
1
P
Wq
W
q
−
=
(1.4) 
Bu yerda:
W
Q
-zarrachasini o‘lchami 5 mm dan kichik bo‘lgan gruntlarning qulay
namligi, %. 
R
-yirik zarrachalarning miqdori, %. 
W
Q
o‘rniga olingan namlikni qiymati yoki 1.1-jadvaldan tuzatish qabul qilinadi. 
Tuzatuvchi koeffitsientlarning qiymati
1.1-jadval 
5 mm dan yirik bo‘lgan 
zarrachalarni miqdori, % 
Tuzatuvchi koeffitsientlar 
maksimal standart zichlikka 
qulay namlikka 
5 
10 
15 
20 
25 
30 
40 
1.02 
1.04 
1.06 
1.08 
1.10 
1.13 
1.15 
0.95 
0.90 
0.85 
0.80 
0.75 
0.70 
0.65 
Magistrlik_Dissertatsiyasi_Soataliyev R.R.

---

25 
Qupuq nruntning zichligi 
γ
Q 
namlik aniqlangandan sung quyidagi iflda bilan 
aniqlanadi 
W
К

+
=
01
.
0
1


, (1.5) 
bu erda 
γ 
– nam gruntni zichligi, kg/m
3
;
W 
– grunt namligi, %.