Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
180 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
бўлиб, бу алгоритмлаб бўлмайдиган анча мураккаб жараён ҳисобланади. Умумлаштирилган 
эмпирик талқин англаш объектининг онглилиги, тўпланган билимларнинг ҳажми, объектни 
таҳлил қилиш тартиб-қоидаларининг ишлаб чиқилганлик даражаси, ва ниҳоят, ўқувчининг 
ўз қобилиятларига боғлиқ. 
Мустақил структуравий бирлик сифатида асосий ўқув элементлари ва кейинги 
маъновий маълумот элементларини аниқлаш энг масъулиятли жараён ҳисобланади. Бу энг 
муҳим ўқув материалини баён қилиш ва кейинчалик текшириш учун вақтнинг танқислиги 
билан тасдиқланиб, ушбу билимларга кўра ўзлаштириш даражасини аниқлаш мумкин. 
Мазмунни структуралаштириш ўқув мавзуларини I, II ва III гуруҳларга бўлиш, 
маълумот элементларини тегишли даражаларга жойлаштиришдан иборатдир. Таъкидлаш 
керакки, ўқув жараёнини структуралаштиришда воқелик ҳодисаларини тасвирлашда 
қўлланиладиган усулга боғлиқ ҳолда ўрганилаётган материалнинг мураккаблигини ҳам 
ҳисобга олиш керак. Ахборот элементларининг рақамланиши материал баёнининг кетма-
кетлигини акс эттиради ва В.П.Беспалько томонидан таклиф қилинган уч даражали 
классификацияга мувофиқ ҳар бир ахборот элементининг аҳамиятини миқдорий 
баҳоланишини аниқлашни ўз ичига олади: 1 – танишиш: а) таниш учун, б) фарқлаш учун; 2 – 
репродукциялар: а) “ўрин алмаштириш” топшириқлари, б) “конструктив”: 3 – малакалар

2

. 
Ўзлаштириш даражаси икки йўналиш асосида танланиши керак: касбий тайёрлашда 
асосий жиҳат сифатида фанга қўйиладиган талаблар; фанни бўлажак касбни англаш учун 
зарур бўлган билимлар мажмуи сифатида кўриб чиқиш. 
Ўқув жараёнини таъминлаш учун қуйидагиларни ўз ичига оладиган ўқув-услубий 
мажмуа керак бўлади: ўқув-дастурий ҳужжатлар, ишчи дастур, ўқув қўлланмалар ва ҳ.к. 
Касбий-технологик компетенцияни шакллантириш муаммосини кўриб чиқиб, асосий 
компонентларни ажратиб кўрсатиш керак: 1) когнитив-ахборот; 2) коммуникатив; 3) махсус-
технологик; 4) ижтимоий. 
Когнитив-ахборот компоненти:
янги педагогик технологиялар жорий этилди, 
масалан: муаммоли-модулли ўқитиш, ўйин технологиялари, ўқув цикллар технологиялари, 
интерфаол технологиялар, лойиҳа фаолияти ва бошқалар. Ушбу технологиялар 
экспериментал гуруҳ ўқувчиларига қуйидаги сифатларни ривожлантиришга имкон берди: 
қарор қабул қилишда мустақиллик; ижодий тасаввур; ташкилотчилик қобилияти, 
ижодкорлик; касбга муҳаббат ва қизиқишни уйғотиш. Буларнинг барчаси билим ва 
ўзлаштириш сифатида акс этди. Ушбу босқичда билимлар кесими ҳам умумтаълим ҳам 
махсус фанлар бўйича ўтказилди. 
Коммуникатив компонент 
коммуникатив ва ташкилотчилик қобилиятлари, 
ташаббускорлик, эмоционал-иродавий барқарорликни амалга оширишга имкон беради. 
Махсус-технологик компонент 
касбий сифатларни ривожлантиришга қаратилган ва 
катта ёшдаги мактаб ўқувчиларида лойиҳавий-технологик билимлар, лойиҳавий-технологик 
малака 
ва 
кўникмалар 
асосида, 
шахснинг лойиҳавий-технологик 
сифатларини 
шакллантиришга имкон берган ҳолда, касбий-технологик компетенция мазмунини 
белгилайди. Ўқитиш вазифалари вақт ўтиши билан ўзгариши мумкинлигини ва ўқув 
материаллари фан ва технологияларнинг доимий ривожланиши билан боғлиқ равишда вақти-
вақти билан қайта кўриб чиқилиши ва янгиланиб турилиши мумкинлиги ҳисобга олиниши 
керак. Шунинг учун, дастур структурасига ҳам ахборот мазмунининг ўзгариши ва 
янгиланиши ҳам ихтисослик йўналишига боғлиқ бўлган инвариатив (доимий базовий 
компонент) ва вариатив қисмлар киритилиши керак. 
Ўқувчининг индивидуал хусусиятларига боғлиқ бўлган билимларни (хотира, диққат, 
фикрлаш ва бошқалар) ўз ичига оладиган вариатив компонент ижодий фаолликни 
ривожлантириш, ўз-ўзини такомиллаштириш йўлларини кенгайтириш, таълим эҳтиёжларини 

---