|
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
258
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
V.A. Sumarokovaning ta`kidlashicha, o`qish ko`nikmasi nutq birligi so`z, so`z birikmasi,
gapning ko`ruv obrazini uning nutq – eshituv - harakat obrazi bilan hamda nutq - eshituv harakat
obrazini uning mazmuni qiyoslashni o`z ichiga oladi.
Hozirgi kunda o’quvchilarning g’oyaviy – siyosiy, mehnat, axloqiy tarbiyasini oshirish,
estetik kamol topishida o’qish darslarining rolini oshirish zaruriydir. O’qish o’quvchilarning
g’oyaviy – siyosiy, axloqiy tarbiyasida, mehnat qilishga ehtiyoj hissini tarbiyalashda, jamiyat
ravnaqi uchun komil, yetuk, salohiyatli yoshlarni yetishtirishda asosiysi vazifasidir. Maktabda
o’quvchilarga o’qitishni o’rgatishdan maqsad, o’quvchilarga borliq, tabiat va jamiyat haiqda bilim
berish, ularni axloqiy jihatdan kamol toptirishdan iboratdir. O’qishning ta’limiy – tarbiyaviy
ahamiyati o’quvchilarning kitobxonlik madaniyatini egallab borishda, badiiy asarni ifodali o’qish
san’atini o’zlashtirishda, mustaqil fikrlash ijod etish ko’nikmasini rivojlanib borishida namoyon
bo’ladi. O’qish darslari o’quvchilarni nafosat olamiga olib kiradi, ularning ma’naviy – axloqiy
rivojiga, badiiy didi va dunyoqarashiga har tamonlama komil bo’lib shakllanishiga turtki bo’ladi.
O`quv faoliyati kichik yoshdagi o`quvchining yetakchi, asosiy faoliyat turi bo`lib, uning
psixik rivojlanganlik darajasini, shaxsning qaror topishini belgilab beradi. Mazkur sifatlarning har
biri boshlang`ich sinf o`quvchilarida o`ziga xos ravishda shakllanadi. O`quv faoliyatini
shakllantirish masalalari muayyan qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan bolalar haqida gap
ketganda yanada dolzarb tus oladi. Zero, bunday o`quvchilar bir qator xususiyatlari bilan ajralib
turadilar va bu xususiyatlar bolalar o`quv faoliyatining shakllanishiga salbiy ta`sir ko`rsatadi.
Diqqatning barqarorligi, ishchanlik qobiliyatining pastligi, ta`sirchanlik, faoliyatning yetarli
darajada bir maqsadga yo`naltirilmaganligi, nutqiy faoliyatining zaifligi kabi xususiyatlar muhim
o`rin egallaydi.
Ma`lumki, bola shaxsining rivojlanish bosqichida kichik maktab yoshida ixtiyorsiz
xotiraning rivojlanishi davom etib, ontogenezning keyingi bosqichlarida takomillashib boradi. Shu
bilan birga bolaning ulg`ayib borishiga qarab, ixtiyoriy xotira uning hayotida muhim o`rin
egallaydi. U faoliyatning alohida shakli sifatida amalga oshiriladi. Agar bolaning ixtiyoriy xotirasi
yetarli darajada rivojlanmasa, u maktabda yaxshi o`qiy olmaydi. Chunki, maktabdagi o`quv
jarayoni ayniqsa yuqori sinflarda asosan xotiraning ana shu shakliga tayanadi. Bunday bolalar bilan
logoped tomonidan o`qish va yozuv buzilishlarini oldini olish va barataraf etish bo`yicha olib
boriladigan asosiy korreksion logopedik ishlar bolalarda fazoviy ko`rish funksiyasini, diqqati,
xotira, analitik – sintetik faoliyat, til analiz – sintezini shakllantirish, nutqning leksik, grammatik
tomonini rivojlantirish va og`zaki nutq kamchiliklarini bartaraf etishdan iboratdir.
O`qish va yozuv buzilishlarining mexanizmi ko`p jihatdan bir – biriga o`xshashdir, shuning
uchun ularni bartaraf etish yuzasidan olib boriladigan logopedik - korreksion ishlar metodikasi ham
o`xshash bo`ladi va ish tizimini quyidagilarni o`z ichiga oladi:
1.
Tovushlar differensiasiyasini aniqlash va mustahkamlash bo`yicha olib boriladigan
logopedik ishlar turli analizatorlarga (nutq eshituv, nutq harakat va ko`ruv ) tayangan holda olib
boriladi. Tovushlarni bir – biridan farqlash ustida olib boriladigan ishning muvaffaqiyatli bo`lishi
fonematik analiz va sintezni rivojlantirish bilan chambarchas bog`liqdir.
2.
Boshlang`ich sinf o`quvchisida tilning analiz va sintez tomonini rivojlantirish. O`qish
darslarida gapda so`zning soni, ketma – ketligi va o`rnini aniqlash qobiliyatini quyidagi
topshiriqlarni bajarish orqali shakllantirish maqsadga muvofiq:
Syujetli rasmlar asosida gap tuzish va gapdagi so`zlar sonini aniqlash;
Ma`lum miqdordagi so`zlar bo`yicha gap o`ylab topish;
So`zlar sonini ko`paytirib, gapni kengaytirish;
Gapda so`zlar o`rnini aniqlash (ko`rsatilgan so`z nechanchi o`rinda turibdi);
Ma`lum sondagi so`z ishtirok etgan gaplarni matndan ajratish;
Gapda nechta so`z bo`lsa, shuni ko`rsatuvchi sonni ko`rsatish.
3.
O`quvchilarda fonematik analiz va sintezni rivojlantirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
