Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

 
125 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
алмашинувини жадаллаштиради, организмни ҳар хил ташқи таъсирларга чидамлилигини 
оширади.
 
Фаол жисмоний ҳаракат – бу гигиеник тадбирлар тизими ҳисобланиб, организмни ҳар 
хил ташқи (совуққа, иссиққа, қуёш нурлари радиацияларига, атмосфера босимини 
сусайишига) чидамлилигини ошириш билан белгиланади. Шунингдек организм 
терморегуляцион аппаратига ижобий таъсир этиб, ҳар хил метеофакторларни салбий 
таъсирини олдини олади. Бунинг натижасида организм ўзини мўътадил ички ҳолатини бир 
меъёрда ушлаб туради. Метеофакторларни кескин ўзгариши натижасида ҳам организм ўз 
мўътадиллигини сақлай олади.
 
Фаол жисмоний ҳаракат асосан марказий нерв тизимига таъсир этиб организмдаги 
барча аъзоларни фаоллаштириш, бошқариш қобилиятига эга.
 
Темир йўлча талабалар ва ишчи ходимларнинг ҳаётида фаол жисмоний ҳаракат 
айниқса, организмни жисмоний ҳамда ақлий иш фаолиятини, соғлиқни такомиллаштириш ва 
касалга чалинишига чидамлилигини оширади.
 
Фаол жисмоний ҳаракат асосан, жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланиш баъзи 
бир чиниқтириш муолажалари билан амалга оширилади. Фаол жисмоний ҳаракат турли ёшда 
ҳам ўз самарасини беради, аммо жисмоний ҳаракат қанча вақтли бошланса, шунча мақсадга 
мувофиқ бўлади. Аммо шуни эсда тутмок керакки, ўткир касалликларда ва сурункали 
хасталикларни ўтказиш пайтида фаол жисмоний фаракатларни кўлламаслик лозим.
 
Жисмоний (ёки ҳаракатланиш билан боглик) фаоллик – бу инсон хатти-
ҳаракатларининг ажралмас ва мураккаб мажмуаси булиб, у биологик хамда ташки омилларга 
боғлик. Замонавий турмуш тарзининг илгор (прогрессив) тенденцияга эга бўлган ўзига хос 
хусусиятларидан бири ҳаракат фаоллиги ҳажмининг камайиши (гипокинезия), мушак кучи 
сарфининг рухий-асаб зўриқишлари билан уйғунликдаги пасайиши хисобланади [3, 4].. 
Ҳаракат – ҳаётнинг энг муҳим хусусияти. Бугунги кунда инсон организми турли тизимларни 
кузгатишнинг мушак фаолиятидан хам кучлирок физиологик усули маълум эмас. Улар ҳар 
хил аъзо ва тизимлар фаолиятини, шунингдек умуман инсон онги даражасини тиклашга 
йуналтирилган бошқарув меҳанизмларини мунтазам равишда машқ қилдириб, 
такомиллаштириб боради. Айни вақтда ишлаб чиқариш ва турмушда жисмоний 
юкламаларнинг 
хиссаси 
маълум 
даражада 
камайиб 
кетмоқда. 
Ҳатто 
инсон 
ҳаракатланишининг табиий ва сунъий усули бўлган юриш ҳам транспортнинг, коммунал 
хизмат турининг ривожланиши туфайли уз аҳамиятини йуқотиб бормоқда. Ахолининг барча 
қатламлари, жумладан, болалар ҳам гипокинезияга маҳкум, аслида уларнинг мутаносиб 
ривожланиши учун ҳаракат фаоллиги, мушак кучи сарфининг мақбул даражаси жуда зарур. 
Яқиндагина қувватнинг деярли ягона манбаи саналган мушакларнинг бугунги кунда қувват 
генератори сифатидаги фаолиятида нихоятда чекланган. Ҳаракат фаоллиги биологик 
табиатга эга. Хайвонларни оёқлари “боқади”, ибтидоий одамни ҳам оёқлари “боққан”. 
Тараққиёт шунга олиб келмоқда-ки, инсонни ақл-идроки “боқадиган” бўлиб, у ҳаракатнинг 
ҳаёт учун зарур бўлган, тарихан юзага келган биологик вазифасидан воз кечмоқда. 
Хулоса сифатида айтиш мумкин-ки, ҳозирги вақтда ҳаракат фаоллиги ҳажмининг 
камайиши ва мушак кучи сарфининг пасайишини “гипокинезия” ёки “гиподинамия” 
атамаларидан бири остида бирлаштиришга уринмоқда. Гарчи “гипокинезия” тушунчаси анча 
кенг бўлса ҳам, гиподинамия ўзига хос хусуситяларга эга бўлиб, уларга жисмоний тарбия 
жараёнида айрим касалликларнинг олдини олишда эътиборни қаратиш лозим (мушакларнинг 
статик зуриқиши, изометрик машқлар). Шунинг учун, бизнингча ҳаракат фаолиятининг 
турли жиҳатларига, скелет мушаклари жисмоний ривожланиш даражасининг пасайиши 
натижасида саломатликка путур етишга олиб келадиган ўзгаришларга диққат қилиш учун 
ҳар иккала тушунчани сақлаб қолиш керак.