|
Px = Py
MPP
Py = Py
dY
dX
dX x Px = Py
dY
dX x Px = dY x Py
(Ҳаражатларнинг қўшилган қиймати ялпи маҳсулотнинг қўшилган қийматига тенг бўлиши керак)
|
10.2. Ресурслар чекланган шароитда қарорлар қабул қилиш
Ресурсларнинг чекланганлиги энг аввало капитал ёки ернинг етишмаслигида намоён бўлади. Шунинг учун ресурслардан энг юқори даромад оладиган даражада фойдаланиш лозим. Чекланган ресурслар шароитида иккита ўзаро боғлиқ концепция, яъни, муқобил ҳаражатлар opportunity cost(қайтим) ва эквомаржинал қайтим тамойили equaimarginal return концепциялари фойдали бўлиб қолади. Муқобил ҳаражатлар «биз кўзда тутган ишимизни амалга ошириш учун нимадан воз кечишимиз мумкин» деган савол орқали аниқланади ёки иқтисодий тил билан айтганда «ресурслардан муқобил фойдаланиш натижасида йўқотилган натижа»дир. АҚШда талабалар асосан таълим олиш, яшаш, овқатланиш, китоб сотиб олиш ва бошқа шу каби харажатлардан кўпроқ азият чекишади. Лекин бир вақтнинг ўзида талаба ўқиш давомида ишлаб топмаётган даромадидан бўладиган йўқотишлар тўғрисида қайғурмайди. Даромаддаги йўқотишлар таълим олиш учун қилинадиган харажатлар каби реалдир. Шундай қилиб, талаба ўқиш учун бир йилда 3000-4000$ тўлаши билан бир вақтда йилига йўқотилган даромад ёки муқобил ҳаражатлар учун 6000-8000$ тўлайди. Шундай қилиб, бир йиллик тўлиқ харажатлар 9000-12000$ ни ташкил этади.
Қарор қабул қилишда муқобил харажатлар коцепциясидан фойдаланиш ресурслар чекланган шароитда муқобил харажатларни минималлаштиришга асосланади. Бошқача қилиб айтгада, ресурсларни маржинал даромад ва қайтим энг юқори бўлган жойда ишлатишга ҳаракат қилинади.
Юқорида муҳокама қилинганларни ўзида жамлаган концепция маҳсулот ишлаб чиқариш билан боғлиқ хўжаликнинг ҳар бир фаолияти бўйича тенг маржинал қайтимни тъминлай оладиган даражада чекланган ресурслар ишлатилганда даромад энг юқори бўлишини белгилайдиган эквомаржинал қайтим тамойилига асосланади. Масалан,2-11 жадвалда мисол келтирилган хўжаликларни ресурслар Билан таъминловчи магазин истъемолчиларга ўз таклифини кенгайтириш учун тўрт имкониятга эга. Сарфланган инвестиция ҳисобига кутиалётган қайтим(даромад) ҳар бир қўшимча 1000$ инвестиция ҳисобига олинган қўшимча маржинал маҳсулотни ўзида акс эттиради. Бундай ҳолатда ҳар қўшимча 1000 $ инвестиция харажатларнинг маржинал омили(marginal factor cost) сифатида қаралиши мумкин.
Жадвалга кўра агар менежер 20000$ га эга ва уни чекланмаган ресурс деб ҳисоблаш мумкин бўлса, унинг 8000 $ кимёвий воситалар учун инвестиция қилинади, чунки келгусидаги ҳар қандай инвестиция 1000 $ дан кам даромад келтиради. Ўғит, боғдорчиликда ишлатиладиган асбоб-ускуналар ва дизель ёқилғиси учун учун инвестициялар 5000, 2000, 5000$ ни ташкил этади.
Агар менежер фақат 9000$га эга бўлса, уни фақат энг юқори даромад келтирадиган жойга сарфлаши керак. Дастлабки 1000 $ кимёвий воситалар учун инвестиция қилиниши керак, чунки бу соҳадан 2100$ даромад олинади. Иккинчи 1000$ ни ҳам кимёвий воситалар учун инвестиция илиш маслаҳат берилади, чунки бундан даромад бошқа 3 муқобил йўналишларга сарфланганда олиниши мумкин бўлган даромадлардан, яъни 1450$, 1080$, 1800$ дан юқорироқни, яъни 2000 $ ни ташкил қилади. Шундай қилиб, 5000 $ ни кимёвий воситаларга, 1000$ ни ўғитга, дизель ёқилғиси учун 3000$ сарфланади ва боғдорчиликда ишлатиладиган асбоб-ускуналар ҳеч қандай маблағ сарфланмайди. Таъкидлаш жоизки, мавжуд тақсимлаш тизимида ялпи маҳсулотнинг маржинал баҳоси 1450 $ ни ташкил қилади. Ўз-ўзидан маълумки, бундай қарорлар кундалик иш учун эмас, балки узоқ муддатли истиқбол учун қабул қилинади.
Муқобил харажатлар, эквомаржинал даромад тамойили ва чекланган харажатлар тўғрисида мунозарани якунлашдан олдин қуйидагиларни таъкидлаш керак:
Ресурслар чекланган ҳолатда иқтисодий таҳилда фойдаланиладиган харажат ёки баҳо кўрсаткичлари бизнинг Рх ҳолатимизда улар учун тўлайдиган ўлчамларга автоматик тарзда тенглаштирилмаслиги керак. Бу ўлчам ишлаб чиқариш жараёнида маълум бир турдаги ресурсни ишлатиш туфайли ололмаган даромадимизга тенг бўлиши керак.. Агар олинмаган даромад Рх дан кам бўлса, фақат шу ҳолатда Рх бизнинг менежерлик таҳлилимизда фойдаланиш мумкин бўлган энг мақбул баҳо ҳисобланади.
Чекланган ресурслар концепциясининг физик ва иқтисодий жиҳатлари ишлаб чиқариш ва таннарх жиҳатлари каби муҳимдир. Ресурслар сон жиҳатдан чекланган бўлиши мумкин, масалан ишга олиш мумкин бўлган 1000та эркак ва аёл мавжуд. Қарор қабул қилишда харажат ва даромадларни тенглаштириш қоидаси бизга фақат 750 кишини ишга қабул қилиш мумкинлигини эслатиб туради. Таъкидлаш жоизки, бу ресурслар иқтисодий жиҳатдан чекланмаган ресурслар ҳисобланади. Бунда гап менежар 100 кишини ишга олиши мумкинми ёки мумкин эмасми деган масала устида эмас, балки фойдали ишлаб чиқариш даражасига эришиш учун етарли даражада одам ёллаш мумкинми деган масала устида кетади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
