The economy of enterprise

II BOB. KORXONA – MUSTAQIL XO’JALIK YuRITUVChI BOZOR 
SUB’EKTI 
 
2.1. Milliy iqtisodiyot rivojlanishida korxonaning o’rni va roli 
 
O’zbekiston  Respublikasining  mustaqillikka  erishishi  milliy  iqtisodiyotimizda 
miqdor  va  sifat  o’zgarishlariga  sabab  bo’ldi.  Bugungi  kunda  mamlakatimiz 
iqtisodiyoti 
jamiyatni 
demokratiyalashtirish, 
iqtisodiyot 
salohiyatlarini 
mustahkamlash 
va 
mamlakatni 
rivojlangan 
davlatlar 
qatoriga 
kiritishga 
yo’naltirilgan, bozor munosabatlariga o’tishning mamlakatimiz uchun maxsus ishlab 
chiqilgan  modeli  asosida  rivojlanib  bormoqda.  Bu  model  O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidenti  tomonidan  ilgari  surilgan  iqtisodiyotni  islohot  qilishning  beshta  muhim 
tamoyiliga  asoslangan  hamda  xo’jalik  faoliyati  yurituvchi  sub’ektlarning  erkinligi, 
xususiy  mulkchilik  va  tadbirkorlikni  himoya  qiluvchi  zaruriy  qonun  hujjatlari  bilan 
belgilab berilgan. 
Iqtisodiyotning rivojlanishi uchun talab qilinuvchi ushbu vazifalarning amalga 
oshirilishida  korxonalarga  katta  rol  ajratilib,  ular  iqtisodiyotning  asosiy  ishlab 
chiqarish  bo’g’ini  bo’lish  bilan  birga  mahsulot  ishlab  chiqarish,  aholiga  xizmat 
ko’rsatish tufayli iste’molchilarning talablarini ham qondiradilar. 
O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga asosan, korxona bu - huquqiy shaxs 
maqomiga  ega,  mustaql  ravishda  xo’jalik  faoliyati  yurituvchi  sub’ekt  bo’lib,  o’ziga 
tegishli  bo’lgan  mol-mulkidan  foydalanish  asosida  iste’molchilar  (xaridorlar) 
talabini qondirish va daromad (foyda) olish maqsadida mahsulot (ish, xizmat) ishlab 
chiqaradi va sotadi yoki ayirboshlaydi. 
O’zbekiston  iqtisodiyotining  turli  tarmoq  va  sohalarida  turli  xil  mulkchilik 
shakliga ega bo’lgan 300 mingta xo’jalik faoliyati yurituvchi sub’ekt mavjud bo’lib, 
ulardan  qariyb  280  mingini  kichik  korxonalar  hamda  mikrofirmalar  tashkil  etadi. 
Korxonalarning  eng  katta  qismi  savdo  va  umumiy  ovqatlanish  (34%),  qishloq 
xo’jaligi  (41%), sanoat  (9,4%) va  qurilish  (56%) sohalarida  ro’yxatga  olingan. Jami 
korxonalar  miqdorida  nodavlat  sektorining  salmog’i  katta  bo’lib, 82 %ni  tashkil 
qiladi. 
Har  bir  mamlakatning  sanoat  quvvati  hamda  fan-texnika  taraqqiyoti  va 
iqtisodiyotni  modernizatsiyalash  ko’rsatkichlarini  birinchi  o’rinda  yirik  korxonalar 
belgilab beradi. Shu sababli “kichik” iqtisodiyotni rivojlantirish, ya’ni kichik va o’rta 
korxona hamda mikrofirmalarga keng yo’l ochib berishda yirik korxonalarning o’rni 
va  rolini  unutmaslik  darkor.  Chunki  bu  korxonalarda  ishlovchi  xodimlar  soni  katta 
bo’lishdan  tashqari,  fan-texnika  yutuqlarini  hayotga  tatbiq  etish,  yuqori  sifatli 
mahsulot  ishlab  chiqarish,  mehnatni  rag’batlantirish  hamda  do’stona,  sherikchilik 
aloqalarini  (jumladan,  xorijiy  korxona  va  firmalar  bilan)  rivojlantirishga  keng 
imkoniyatlar  mavjud.  Shu  sababli  yirik,  o’rta  va  kichik  korxonalarning  optimalligi 
jamoatchilik  ishlab  chiqarishi  talablari  va  milliy  iqtisodiyotning  rivojlanish 
istiqbollaridan kelib chiqqan holda fan va xo’jalik amaliyotining eng muhim vazifasi 
hisoblanadi.  Bu  vazifani  iqtisodiyotning  har  bir  tarmog’i  va  sohasida  hal  qilishning 
yo’llari  o’xshash  bo’lmasligi  yoki  bir  xil  tavsifga  ega  bo’lmasligi  mumkin.  Har  bir