|
Узоқ муддатли
режалар
Сотиш ҳажми
башорати
Ишлаб чиқариш
воситаларига
эҳтиёжлар
Айланма
воситалар(маб-
лағлар)нинг
моддий-товар
бойликлари
заҳираларига
киритилиши
Қисқа
муддатли
режалар
Сотиш ҳажми
башорати
Ишлаб чиқариш
қуввати
Моддий-товар
бойликлари
заҳиралари
миқдори
Ишлаб чиқариш
даражаси
Янги маҳсулот
ишлаб
чиқаришни
йўлга қўйиш
Реализация
ҳажмини
Жорий режалар
Маҳсулотлар
номи ва турлари
бўйича
Сотиш башорати
Заводнинг ишлаб
чиқариш қуввати
Заҳиралар
даражаси.
Ишлаб чиқариш
даражаси
Бандлик
даражаси
Истеъмолчи
буюртмаси
билан ишлаш
Жорий
буюртмалар
ҳажмини
солиштириш
Башорат
Ўтган йиллар
учун буюртмалар
ҳажми
Тайёр маҳсулот
заҳираларини
бошқариш
Маҳсулотни
тақсимлаш
Юклаш муддати
бўйича
мажбуриятлар
Буюртма қабул
Ҳаракатлар
йўналиши
Деталлар рўйхати
(таснифи)
Моддий
таснифлар
Техник назорат
учун маълумотлар
Операциялар
кетма-кетлиги
Созлашга
ажратилувчи вақт
Операцияларни
бажариш ва
ҳаракатланиш
Ишлаб чиқариш
буюртмалари
билан ишлаш
Детал ва
қисмларга эҳтиёж
Йиғув деталлари
ва қисмлари
Хом ашё ва
материаллар
Режали
бошқариш
Тугалланмаган
ишлаб чиқариш
Тайёр маҳсулот
заҳиралари.
Бош (асосий)
календарь
дастури
Календарь
дастурларини
мувофиқлаштириш
Материалларга
бўлган талаб
Ускуналарга бўлган
талаб
Ишни бажариш
бўйича йўриқнома
Назорат ҳужжатлари
Ахборот етказиш
Фойдаланган
материаллар
Фойдаланган
ускуналар
Ишлаб чиқариш:
ишлаб чиқаришнинг
бориши ва тўхтаб
қолишлар
Меҳнат харажатлари
Тайёрланган
маҳсулотлар
сони, (дона)
Вақт, ускуналар ва
станоклардан
фойдаланиш
Маҳсулот тайёрлаш
устидан бевосита
назорат
Тайёрланаётган
маҳсулотлар ҳисоби
ва яроқлилиги
Операциялар
Режалаштириш
корхонани
бош
=
ариш
тизими
сифатида
И ш л а б
ч и
=
а р и ш н и
р е ж а л а ш ти р и ш
ту р л а р и
83
баҳолаш
Ишлаб чиқариш
воситаларига
эҳтиёж
Айланма
воситалар(маб-
лағлар)нинг
моддий-товар
бойликлари
заҳираларига
киритилиши
Координация ва
вақт муддатини
танлаш
қилинганини
тасдиқлаш
Юклашга
санкция бериш
Ишлаб
чиқаришга
буюртма бериш
Буюртма ҳажми
Буюртмани
бажариш
вақтини танлаш
Деталлар бўйича
календарь
дастурлар
Асбоб-
ускуналарни иш
билан
таъминлаш
оралиғида
материалларнинг
деталлар дастгоҳига
Жисмоний
ҳаракатланиш:
Кўзда тутилмаган
тўхтаб қолишларни
бартараф этиш
Тўхтаб қолиш ва
заиф жойларни
йўқотиш
Тўхтаб
қолишларнинг
олдини олиш
Ҳозирги пайтда корхоналарнинг аксари қисми асосан жорий режалар
(бизнес-режалар) тайёрлаш билан шуғулланмоқда. Бизнес-режаларда энг муҳим
режалаштириш кўрсаткичлари қуйида келтирилган:
*
ишлаб чиқарилаётган маҳсулот (иш, хизмат) номенклатураси ва ҳажми
(натурал кўринишда);
*
маҳсулот сотиш ҳажми (пул кўринишида);
*
маҳсулот бирлигининг таннархи;
*
фойда (даромад);
*
категориялар бўйича ходимлар сони;
*
меҳнатга ҳақ тўлаш фонди ва ўртача иш ҳақи даражаси;
*
омборлардаги хом ашё ва материаллар, тугалланмаган ишлаб чиқариш ва
тайёр маҳсулот заҳиралари;
*
айланма воситалар ҳажми - умумий ва гуруҳлар бўйича;
*
капитал қўйилмалар ҳажми, жумладан, қўйилма объектлари ва
йўналишлари бўйича;
*
янги техника ва технологияга оид чора-тадбирлар;
*
бошқа кўрсаткичлар (зарурлиги ва аниқланишига кўра).
Янги маҳсулотлар ва технологияларни қўллаш лойиҳалари, шунингдек,
инвестициялар ва қурилиш билан боғлиқ бўлган чора-тадбирларнинг бир қисми
алоҳида режаларга киритилади. Улар чора-тадбирларни амалга оширишнинг
бутун даврига тузилади.
Режалаштириш тизими мақбул йўлга қўйилганда режада белгиланган
кўрсаткичларнинг рақамларда белгиланиши киритилган мутлақ катталик
сифатида кўриб чиқилиши лозим. Режаларнинг бажарилиши устидан назорат
қилиш кўп ҳолларда четга оғишларга нисбатан юритилиб, улар таҳлил
қилинади, четга оғишнинг сабаблари аниқланади ҳамда четга оғишлар салбий
характерли
бўлса,
уларга
нисбатан
зарурий
чоралар
қўлланади.
Режалаштиришда моҳиятига кўра, корхона олдида турган ишлаб чиқариш
вазифалари ва корхонанинг истеъмолчилар талабига муносабатига тавсифловчи
буюртмалар “портфели”ни шакллантиришга алоҳида эътибор қаратилади.
84
5.5. Бизнес-режа, унинг мазмуни ва ишлаб чиқиш тартиби
Тадбиркорлик
- корхоналар хўжалик юритиш фаолиятининг узлуксиз
қисми бўлиб, фойда (даромад) олиш ва уни кўпайтиришга қаратилган бўлади.
Корхоналар
ҳаётида
у,
боқибеғамликка
берилиш,
турғунлик
ва
исрофгарчиликни инкор қилишни англатади. Корхона раҳбари ёки мутахассис
тадбиркорлик ва ташаббускорлик “руҳига” эга бўлмаса, демак, у бўш ёки ёмон
ходим, хизматда белгиланган соатларни ўтказиб ўтирувчи шахс ҳисобланади.
Аксинча, тадбиркорлик ва ташаббускорлик “руҳига” эга бўлган мутахассис ёки
мансабдор шахслар ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва
ривожлантириш, меҳнат сифатини кўтариш ва корхонанинг оладиган
даромадларини кўпайтириш йўлларини излаб топадилар.
Тадбиркорликни кўпинча муайян шахсга “боғлаб қўядилар” ҳамда бу
шахсни тадбиркор ёки бизнесмен деб атайдилар. Бундан ташқари бир гуруҳ
шахслардан ташкил топувчи жамоа тадбиркорлиги ҳам мавжуд. Бу ҳолатни
жамоа бизнеси ёки жамоа тадбиркорлиги деб аташ мумкин.
Агар якка шахс индивидуал тарзда ёки кичик бир жамоа воситачилик,
олди-сотди, маслаҳат ва бошқа хизматлар билан шуғулланса, у ҳолда бизнес-
режа талаб қилинмайди. Бошқа ҳолларда
бизнес-режа
янги корхона ташкил
қилиш ёки бирон-бир тижорат лойиҳасини амалга ошириш учун
мўлжалланаётган асосланган хатти-ҳаракатларни ўз ичига олувчи ҳужжат
ҳисобланади. Унинг асосий вазифаси, корхонага ўз имкониятларини баҳолаш,
бозордаги истиқболни, зарурий харажатларни аниқлаш, корхона фаолиятининг
биринчи йилларида “сув остидаги тошлар”ни аниқлаш ҳамда мазкур фаолият
турининг фойдали ёки зарарли эканлигини баҳолаш кўрсаткичлари ёрдамида
ҳисоблашга ёрдам беришда деб белгиланади.
Бизнес-режани тайёрлаш натижасида «
Ишни нимадан бошлаш керак?»;
«Самарали ишлаб чиқаришни қандай ташкил қилиш лозим?» «Биринчи фойда
ёки даромад қачон олинади?», «Инвесторлар ва кредиторлар билан қачон
ҳисоб-китоб қилиш мумкин?», «Юзага келиши мумкин бўлган хавф-хатарни
қандай камайтириш мумкин?», «Рақобатчилар билан курашда қандай
чоралардан фойдаланиш мумкин?»
каби саволларга жавоб олинади.
Бизнес-режани тузишда қуйидаги шартларга алоҳида эътибор қаратиш
зарур:
*
бизнес-режа профессионал ва шу билан бир пайтда содда, бажариш учун
тушунарли ва осон бўлиши лозим;
*
бизнес-режа инвестор ёки бошқа манфаатдор шахс ўзига керакли
маълумотларни қидириб топиши учун бўлимларга (БОБларга) бўлиниши
лозим;
*
бизнес-режани тайёрлашда корхонанинг бош раҳбари албатта қатнашиши
шарт, чунки инвестор, банк ёки бошқа молия идораси корхона раҳбари
қатнашмаганлиги ёки бошқа шахсга топширилганлиги ҳақида хабар топса,
бизнес-режанинг ишончлилигига шубҳа уйғониши мумкин;
85
*
бизнес-режанинг объектив баҳоланишига эришиш керак, яъни унда
хатолар ва нотўғри ҳисоб-китоблар бўлмаслиги лозим;
*
бизнес-режанинг тарқатиб юборилмаслигини назорат қилиш зарур, чунки
унда бизнес тўғрисидаги махфий маълумотлар жой олган бўлади.
Режаларнинг ҳар бир тури каби, бизнес-режа ҳам, бўлим ва
кўрсаткичлардан иборат бўлади. Ўнтагача бўлимни ўз ичига олувчи бизнес-
режа мазмуни ва тузилишига кўра, энг мақбул ҳисобланади. Мавжуд
адабиётларда қуйидаги бўлимларни ўз ичига олувчи бизнес-режалар таклиф
қилинади:
1. Танланган бизнес концепцияси.
2. Ҳозирги пайтдаги ҳолат (мақсад, вазифа ва ниятлар).
3. Ташкил қилинаётган корхона ва унинг маҳсулот ҳамда хизматлари
тавсифномаси.
4. Бошқарув (менеджмент).
5. Бозор тадқиқоти ва таҳлили.
6. Маркетинг ҳаракатлари режаси.
7. Ишлаб чиқариш режаси.
8. Таваккалчиликни баҳолаш.
9. Молиявий режа.
10. Бизнес-лойиҳанинг самарадорлиги.
Танланган бизнес йўналишининг концепциясини тузишда унинг
рақобатбардошлиги (сифат, нарх, истеъмолчига етказиб бериш шакли,
тайёрлаш технологияси ва ҳоказо); маблағларга бўлган эҳтиёжлар; ўзига жалб
қилишнинг
асосланганлиги(таклиф
қилинаётган
маҳсулотнинг
бошқа
маҳсулотлардан афзалликлари, маҳсулот ишлаб чиқаришнинг қайси босқичда
эканлиги ва ҳоказо)га катта эътибор қаратиш лозим.
Концепцияда
танланган товар бозоридаги аҳвол; корхонанинг танланган
бизнес соҳасидаги кучли ва кучсиз томонлари; бошқа бозорга чиқиш
имкониятлари; бозорга таъсир ўтказувчи қонунчилик, сиёсат, демографик ҳолат
каби омиллар акс эттирилади. Бундан ташқари концепция баҳонинг ўзгариши,
инфляциянинг ўсиши, капитал олиб чиқиш ёки маҳсулот олиб киришни
чекловчи қонун ҳужжатларини қабул қилиниши каби шароитларда, маҳсулотни
сотишни кўпайтириш учун зарур бўлган чора-тадбирларни ҳам ўз ичига олади.
Ушбу бўлим танланган бизнес йўналиши мақсадлари ва ниятларининг
шаклланиши билан якунланади.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
