Texnologiyasida

To‘g‘ri kirishli asinxron RS-trigger

Ushbu triggerlar ikkita informatsion (axboriy) S va R kirishga ega bo‘lib, 1 va 0 larni mos ravishda belgilaydi: to‘g‘ri Q va inversli Q. RS-trigger ikkita mantiqiy element ILI-NE (YOKI-YU+) lardan tuzilgan (13.3, a-rasm).

13.1-jadval 13.2-jadval

S^t	R^t	Q^t	Q^t+1
0	0	0	0
0	0	1	1
0	1	0	0
0	1	1	0
1	0	0	1
1	0	1	1
1	1	0	-
1	1	1	-

S^t	R^t	Q^t	Q^t+1	holati
0	0	Q^t	Q^t	saqlash
1	0	Q^t	1	o‘rnatish 1
0	1	Q^t	0	o‘rnatish 0
1	1	Q^t	-	man etilgan

a) b)
13.3-rasm
RS-triggerni grafik belgilanishi 13.3, b-rasmda keltirilgan bo‘lib, faoliyat =onuniyati 13.4-jadvalda keltirilgan.
Jadvaldan ko‘rinadiki, S^t=1, R^t=0 signallar kombinatsiya-sida trigger 1 (Q^t+1=1) holatiga, avvalgi holatidan Q^t at’iy nazar o‘tadi.
S^t=0, R^t=1 signallarni terilganda trigger 0 (Q^t+1=0) holatiga o‘tadi. Signallar S^t=0, R^t=0 kombinatsiyasida trigger holati o‘zgarmaydi, ya’ni t+1 holda trigger holati Q^t+1=Q^t bo‘ladi. Signallar S^t=1, R^t=1 yig‘indisi man etilgan bo‘ladi, chunki u trigger ish rejimini buzadi va noaniq holatga olib keladi.
RS-triggerlarda, to‘g‘ri boshqarish kirish bilan birlik signal satxiga ega. Elementni bir holatdan ikkinchi holatga o‘tkazuvchi signallar aktiv deb ataladi. RS-triggerlarni qurish uchun, aktiv signal 1 darajali bo‘ladi.
Triggerni t+1 holati (jadval) Karno kartasi ko‘rinishida berilishi mumkin. Karno kartasidan foydalanib, minimal nol funksiyasini RS-trigger ishlashini qurish mumkin:
Q^t+1=S^{t t} Q^t
Keltirilgan ifodadan ko‘rinadiki, RS-trigger 1 holatda, kirish qismiga S^t=1 yoki 1, agarda R^t=0 va trigger Q^t=1 holatida bo‘lsa o‘rinli bo‘ladi.


Inversli kirishga ega bo‘lgan RS asinxron trigger

Ushbu turdagi triggerlar I-NE (VA-YO‘Q) mantiqiy elementlarda quriladi. Bunda 0 (nol) satx signalni aktiv kirishi, 1 sath esa, passiv. Axboriy kirishlari va mos ravishda bunday triggerlarni signallarini inversli ( ) ko‘rinishda belgilash qabul qilingan. Bunday holda inversli kirishga ega bo‘lgan trigger, to‘g‘ri kirishli triggerdagidek.

RS-triggerning inversli kirishga ega bo‘lgan sxemasi 13.7-rasmda, shartli belgilanishi esa, 13.8-rasmda tasvirlangan.

13.4-rasm 13.5-rasm
RS-triggerni, I-NE (VA-YO‘Q) mantiqiy elementlarda ishlashi 13.6-jadvalda keltirilgan bo‘lib, bundan ko‘rinadiki kombinatsiyasi man etilgan, yig‘indi neytraldir. Bunda, agarda ILI-NE (YOKI-YO‘Q) elementli triggerning har ikkila kirish qismidagi signallar nolli bo‘lib neytral kombinatsiyani tashkil etsa, I-NE (VA-YO‘Q) elementli trigger uchun u man etiladi.
Asinxron RS-triggerni tezkorligini qurilmaning holatini kechikishi t_t, har bir elementda kechikish t_e, yig‘indisi bilan aniqlanadi.
Hozirgi holat uchun t_t=2t_e
13.3-jadval

^t	^t	Q^t	Q^t+1
0	0	0	-
0	0	1	-
0	1	0	1
0	1	1	1
1	0	0	0
1	0	1	0
1	1	0	0
1	1	1	1

Statik boshqaruvli RS-trigger

Sinxron RS-trigger asinxronlidan S-kirish qismi mavjudligi bilan farvlanib, unga sinxronlashtiruvchi (taktli) signallar beriladi. Sinxron trigger asinxron RS-triggerdan va kombinatsion raqamli qurilmadan tuzilgan (13.6-rasm).

13.6-rasm 13.7-rasm

13.6-rasmdan ko‘rinib turibdiki sinxron trigger I-NE (VA-YO‘Q) elementlaridan qurilgan. Sxema 1 uchta S, C, R kirish qismlariga va ikkita chiqish qismiga ega bo‘lgan kombinatsion raqamli qurilmani tashkil etadi (KSU-KRQ). Sxema 1 ikkita I-NE (VA-YO‘Q) elementlardan tuzilgan asinxron RS-triggerni tashkil etadi. Kombinatsion raqamli qurilmaning (KSU-KRQ) kirish mantiqiy elementlari S=0 bo‘lganda blokirovkalangan (yopiq) bo‘ladi. Ularning chiqish qismlaridagi qiymat 1 birlikka ega va kirish S va R signallariga bog‘liq bo‘lmaydi.

I-NE (VA-YO‘Q) elementli asinxron RS-trigger uchun, birlikdan tashkil topgan signallar yig‘indisi neytral bo‘ladi. Trigger o‘z holatini saqlaydi. S=1 bo‘lganda, RS-asinxron triggerning kirish qismiga axboriy R va S signallarni uzatish uchun, kombinatsion raqamli qurilmaning (KSU-KRQ) kirish mantiqiy elementlari sxemalari ochiq bo‘ladi. Demak, ruhsat etilgan signal mavjudligida, sinxron trigger asinxron trigger qoidasi bilan ishlaydi.
I-NE (VA-YO‘Q) elementli asinxron RS-triggerni ishlash qonuniyatini 4.7 jadvaldan ko‘rish mumkin.
13.6-jadvalda sinxron RS-triggerni ishlash prinsipini ko‘rsatuvchi Karno kartasi tasvirlangan. Karno kartasidan foydalanib, sinxron RS-triggerni ishlash prinsipini tushunish uchun, minimal bul funksiyasini olish mumkin:


Q^t+1= ^t Q^{t t} Q^t C^t S^t Q^t ( ^{t t}) C^tR^t.

Agar kirish qismlari S va R larga 1 birlik berilayotgan bo‘lib, yoki 1 birlik ushbu kirish qismlarida bo‘lmasa, Q^S bir-birlik holatini sinxron RS-trigger saqlaydi. 13.10-rasmda sinxron RS-triggerni grafik belgilanishi I-NE (VA-YO‘Q), I-ILI-NE (VA-YOKI-YO‘Q) mantiqiy elementlarda hamda ularning kombinatsiyalarida ham ko‘riladi.

Triggerni umumiy turg‘un holatiga o‘tish vaqti t_t uchta mantiqiy elementlarning vaqt ushlanishi t_e yig‘indisiga teng:


t_t=3t_e

Bunda signalning vaqt kengligi t_s, s-kirishda:

t_s t_t=3t_e.

13.5-jadval

0	0	0	0	0
0	0	0	1
0	0	1	0	0
0	0	1	1	1
0	1	0	0	0
0	1	0	1	1
0	1	1	0	0
0	1	1	1	1
1	0	0	0	0
1	0	0	1	1
1	0	1	0	0
1	0	1	1	0
1	1	0	0	1
1	1	0	1	1
1	1	1	0	-
1	1	1	1	-

Ikki signal orasidagi pauza vaqti t_p, s-kirishda kirish elementini (KSU-KRQ) ulab-uzish uchun etarli bo‘lish lozim (sxema 1, 13.6-rasm):


t_p t_e

Demak, s-kirishdagi sinxronlovchi signallarni minimal takrorlanish davri 4t_e, eng katta chastotasi

F=1/(4t_e).

13.6-jadval

Dinamik boshqaruvli sinxron trigger

S-kirishda, 0-darajadan 1-darajaga yoki aksincha bo‘lishi uchun dinamik boshqaruvli sinxron triggerda, axborotni o‘zgarish holatini qabul qiladi. Dinamik boqaruvli RS-triggerni 13.8-rasmdagidek qurilishi mumkin.

a) b)
13.8-rasm
Agarda S=0 bo‘lganda, kirish qismiga R va S qandaydir axboriy daraja berilsa, S kirish qismida darajani 0 dan 1 ga almashtirilsa, 1-element chiqishida 0 hosil bo‘ladi, u 3-element kirish qismiga ulanadi va uning chiqish qismida 1-darajani S kirishdagi qiymatdan qat’iy nazar ta’minlaydi.
Mantiqiy S uziladi va hech qanday o‘zgarishni R va S trigger kirishida qabul qilmaydi. Bu jarayon S kirishda 0 daraja 1 darajaga o‘tgunicha bo‘ladi.
SHuningdek dinamik kirishli RS-triggerni mantiqiy ILI-NE (YOKI-YO‘Q) elementlarda ko‘rish mumkin (13.18-rasm).



a) b)

13.9-rasm

Bu erda axborot triggerni R va S kirishda S=1 darajani S=0 darajaga almashinuvida qabul qilinadi. Bunday tirggerning shartli shartli belgilanishi 13.9, b-rasmda tasvirlangan. 13.10, a-rasmda esa dinamik kirishga ega bo‘lgan D-triggerning sxemasi keltirilgan, uning shartli belgilanishi esa 13.10, b-rasmda tasvirlangan.

a) b)
13.10-rasm



a) b)

13.11-rasm

D-kirishda triggerda axborot qabul qilish, S kirishdagi 0-darajani 1-darajaga almashinishida sodir bo‘ladi. Dinamik kirishga ega bo‘lgan JK-triggerning sxemasi 13.11, a-rasmda, uning shartli belgilanishi esa 13.11, b-rasmda tasvirlangan. Triggerni Q^t=1 holatidan Q^t+1=0 holatiga o‘tishi K=1 va Q^t=1 hamda KQ^t=1 bo‘lganida sodir bo‘ladi. Boshqa holda avvalgi belgilangan Q^t+1=Q^t holat saqlanadi.

RS-triggerdan JK-triggerni hosil qilish uchun va asinxron RS-triggerni kirish qismida S=JQ^t va R=KQ^t satxni ta’minlash lozim. Kirish belgisi S-ni J-ga , R-ni K-ga almashtirib, RS-trigger chiqish qismini 1 va 2 element kirishiga teskari aloqa kiritib, JK dinamik kirishli trigger sxemasini hosil qilamiz.