Texnologiyasi


QATTIQ  DORI  MODDA  ERITMALARI



Download 9,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet78/133
Sana31.12.2021
Hajmi9,76 Mb.
#274573
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   133
Bog'liq
Dori turlari texnologiyasi (K.Muhammadjonova)

QATTIQ  DORI  MODDA  ERITMALARI
Qattiq  dori  moddalarning  aksariyati  kristall  moddalardir.  Kristall 
moddalarning  erishi  bir  vaqtda  sodir  bo'ladigan  2  ta  jarayondan  iborat. 
Bu solvatsiya  (gidratatsiya)  va  kristall  panjaralari  yemirilishidir.
Bu  hol  quyidagi  natriy  xlor  misolida  kcltirilgan.  Natriy  xlorid  ionlari 
qutbli  suv  molekulalari  bilan  birgalashib  Na(+)  ioni  suv  molekulasining 
manfiy  qutbiga,  Cl(-)  anioni  esa  suvning  musbat  qutbiga  qaratilgan 
bo‘lib,  suvning  qutbli  molekulalari  sekin-asta  Na(+)  va  Cl(-)  ionlari 
orasiga kirib, ularni  kristall  panjarasidan ajratadi.
Erish  jarayonining  jadalligi,  erituvchi  molekulasi  bilan  eriydigan 
modda  zarrachalari  orasidagi  bog'lanish  kuchi  bu  zarrachalarning  o‘zaro 
bog‘lanish  kuchidan  yuqori  va  yoki  past  boMishiga  bogMiq.  Boshqa 
erituvchilarga  nisbatan  suvning  qutblik  xususiyati  ancha  yuqori.  Suvning 
ana  shu  xususiyati  qutbli  moddalarni  ionlarga  boMadi  va  ularni  kristall 
panjarasidan  ajratadi.  Moddalar  erishida  eritmalar  isishi  yoki  sovishi 
hollari  uchraydi.  Eritmaning  isishi  undagi  energiyaning  sarflanishini 
ko'rsatsa,  sovishi  esa  encrgiya  sarf boMishini  bildiradi.  Bu  hodisa  qattiq 
jismning  suyuqlanishi,  ya'ni  kristall  panjarasi  buzilishida,  albatta  maMum 
bir  cncrgiya  sarf  boMishini  ko‘rsatadi.  Natriy  xlorid  tarkibidagi  natriy 
va  xlor  ionlari  uni  crishigacha  kristall  panjara  bogMamlari  orqali  bir- 
biri  bilan  bogMangan.  Bu  bogMam  bo‘g‘inlarida  ionlar  faqat  aylanma  va 
tcbranma  harakatga  cga  boMadi.  Modda  erigandan  so‘ng  esa  bu  ionlar 
butun  critma  hn‘ylab  harakat  qiladi  va  buning  uchun  esa  kinetik  quvvat 
sarflanadi.  Bu  kinetik  quvvat  critma  harorati  sovishi  hisobiga  to'planadi 
Kristall  panjaradagi  ionlarning  bir-biri  bilan  bogMiqligi  qanchalik 
kuchli  boMsa,  ular  eriganda  eritma  harorati  shunchalik  pasayadi.  Modda 
critilganda critma harorati  koMarilishi  solvatsiya jarayoni  hisobiga  boMadi. 
Ya’ni  erituvchi  molekulalari  bilan  eruvchi  modda  molekulalarining 
birikishi  (tezligi)  hisobiga.  Erituvchi  molekulasi  kristall  modda  ionlari 
va  molekulalari  bilan  oson  biriksa  va  hu  jarayon  qanchalik  kuchli 
bo‘lsa,  erituvchi  va  eruvchi  modda  molekulalari  shunchalik  oson  va  tcz 
harakatga keladiki, bu  harakat  natijasida critma harorati  koMariladi
Eritma  haroratining  ko‘tarilishiga  sarf boMgan  encrgiyani  /K/  modda 
va  erituvchi  orasidagi  solvatatsiya  cnergiyasi  bilan  /K/  kristall  panjara 
parchalashga /-S/ kctgan encrgiya  yig'indisi  deb  qarash kcrak.
K  =  K + /-S/
129
www.ziyouz.com kutubxonasi


K  -   eritma  haroratining  ko‘tarilish  energiyasi  faqat  musbat  qiy- 
matli,  ya'ni  doim  eritma  haroratini  ko‘taradigan  qiymatga  ega  bo‘l- 
may,  balki  ba'zi  vaqtlarda  manfiy  qiymatli  yoki  eritma  haroratini  pasay- 
tirishi  ham  mumkin.  Kristall  panjara  qanchalik  kuchli  bo'lsa  yig‘il- 
madagi  /-S/  qiymati  katta  bo‘lsa,  erituvchi  harorati  pasayadi.  Aksa- 
riyat,  bu  ikki  qiymat  bir-biriga  teng  yoki  yaqin  bo'lishi  eritma  harorati 
o'zgarmasligini  ko'rsatadi  va  biz  uni  sezmaymiz.  Eritma  haroratini 
o'zgarishi  birligi  hisobida  1  g  mol  moddani  yetarli  miqdordagi  erituv- 
chida  critilgandagi  o‘zgarishi  olinadi.  Masalan,  eritilganda  harorati 
pasayadigan  eritmalarga  K N 03  eritmasi  K = -8,52   k.kal/g.  mol  KCl 
uchun  (K =—5,11).  NaCl,  (K= 1,2).  NaVr  (K =-0,19)  va  boshqalar. 
Eritilganda  harorati  ko‘tariladigan  eritmalarga  AgNO^;  K=+5,4  k.kal/g 
mol  NaOH;  (K=10,0k.  kal/mol)  va  boshqalar.  Kristall  suvi  bo‘lgan 
kristallogidratlarni  erishidagi  eritma  haroratining  ko'tarilishi  quruq 
moddalarga nisbatan  ancha past boMadi.
Masalan:  CaC12 = +17,4.  k.  kal/g.  mol
CaCl,  H ,0   uchun  esa  K=-4,31  k.kal/g.  mol.
Buning  ayirmasi  (+17,41)-(-4,31)=21,72  k.  kaloriya  kristallogidrat 
hosil  bo'lgandagi  sarf boMgan cnergiya  miqdoridir.
Eritma  tarkibida  3%  gacha  boMgan  moddalarni  oMchab  olingan 
hajmdagi  crituvchida  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  critish  mumkin.  Eritmaning 
umumiy  hajmini  hisoblaganda  modda  hajmi  hisobga  olinmaydi,  chunki 
bu  miqdordagi  moddalar eritma  hajmini  sezilarli  darajada  o‘zgartirmaydi. 
Fritmaning  bu  holdagi  hajmi  o'zgarishi  rcglamentlarda  keltirilgan 
sharoitda yo‘1 qo'yilishi  mumkin  boMgan xatolik  darajasida boMadi.
Eritma  tarkibidagi  quruq  modda  miqdori  3%  va  3%  dan  oshiq 
bo‘lsa,  unda  albatta  suyultiriladigan  eritmalardan  foydalanish  kerak. 
Suyultiriladigan  eritmalari  boMmasa,  ularni  albatta  hajm  oMchovli 
idishlar  yordamida  og‘irlik-hajm  usulida  tayyorlanadi.  Yoki  erituvchi 
miqdon  oldindan  hisoblab  olinadi.  Bu  hisoblashda  moddani  hajm  oshish 
koeffitsiycnti,  ya'ni  1  g  modda  eriganda  eritma  hajmining  ko'payish 
miqdori  hisobga  olinadi.  Eritma  solishtirma  og'irligini  hisobga  olib  ham 
hisoblash  mumkin.  3%  va  undan  ortiq  quruq  modda  saqlagan  eritma 
tayyorlashda,  moddani  oMchab  olingan  suvda  eritish  to'g'ri  boMmaydi, 
chunki  modda  erishi  natijasida  suyuqlik  hajmini  ko‘payishi  ko'rsatilgan 
normadan oshib  ketadi.  Bu  holda  hajm oMchov  asboblari  boMmasa,  albatta
130
www.ziyouz.com kutubxonasi


modda  hajm  oshishi  koeffitsiyenti  yoki  eritmani  solishtirma  og'irtigi 
hisobga  olinishi  kerak  va  0 ‘zbekiston  Respublikasi  SogMiqni  saqlash 
vazirtigining  2002-yil  29-dekabr  582-sonli  buyrugM  bilan  tasdiqlangan 
«Dorixona  muassasalarida  suyuq  dori  turlarini  tayyorlash  bo'yicha 
qo‘llanma»ga  asosan  suyuq  doriiar og'irlik-bajm usulida tayyorlanadi.

Download 9,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish