Texnologiyasi

4-§.  Chaqiq tosh ishlab chiqarish texnologiyasi 
Chaqiq tosh  
Chaqiq  tosh
  –  noorganik  zarraviy  sochiluvchan  material  bo‘lib,  uning 
zarralari yirikligi 5 mm  dan katta. CHaqiq tosh tog‘ jinslarini maydalab olinadi.  
CHaqiq tosh yuqori mustahkam betonlar tayyorlash uchun asosiy sifatli yirik 
to‘ldiruvchidir.  SHag‘aldan  qimmat  bo‘lishiga  qaramay  chaqiq  tosh  ishlab 
chiqarish hajmi  bir  necha barobar ko‘p,  chunki  O‘zbekistonning ko‘p  rayonlarida 
shag‘al etishmaydi.  

---

84 
 
Chaqiq  tosh  ishlab  chiqarish  uchun  asosan  otqindi  tog‘  jinslari  (granit, 
gabbro,  diabaz,  bazalt  va  b.),  cho‘kindi  karbonat  tog‘  jinslari  (ohaktosh  va 
dolomitlar) va kam miqdorda metamorfik tog‘ jinslari qo‘llaniladi. 
Chaqiq toshni zichligi-1800 kg/m
3
 dan katta bo‘lgan tog‘ jinslarini maydalab 
olinadi. 
Zich  tog‘  jinslaridan  olingan  shag‘al  va  chaqiq  toshning  donadorlik  tarkibi 
ularning chegaraviy yirikligi turli (20, 40, 60, 70 mm) bo‘lganligi uchun eng kichik 
va eng yirik o‘lchamlaridan kelib chiqqan holda belgilanadi. 
4.1-jadval 
Elak 
teshiklarining 
o‘lchamlari, mm 
 
D 
kich 
5 mm 
 
D 
kich 
10 mm 
0,5 
D
kich
+
D
kat 
 
     D
kat 
      bir fraksiya 
uchun
 
Fraksiyalar 
aralashmasi 
uchun 
To‘liq 
      qoldiqlar, % 
95-100 
90-100 
40-80 
50-70      0-10 
 
Chaqiq  toshga  qo‘yiladigan  O‘zRST  8267-93  “Qurilish  ishlari  uchun  zich 
tog‘ jinsli chaqiq tosh va shag‘al” bo‘yicha talablar uning keltirilgan fraksiya yoki 
aralashmasi  tarkibida,  donalari  nisbatiga  ko‘ra  yuqorida  keltirilgan  shag‘al 
singaridir. 
Chaqiq tosh donalari shakliga ko‘ra uchta guruhga bo‘linadi:  

 
oddiy, 
bunda plastinkali va ninasimon shakldagi donalar 35% gacha (massa 
bo‘yicha);  

 
yaxshilangan, 
bunda  plastinkali  va  ninasimon  shakldagi  donalar  25%  dan 
ko‘p emas;  

 
kubsimon, 
bunda  plastinkali va  ninasimon  shakldagi donalar 15%  dan  ko‘p 
emas. 
Ba’zi 
bir 
maxsus  betonlar 
uchun  O‘zRST  728-96  “Og‘ir  va 
mayda  to‘ldirgichli    beton”  bo‘yicha,    masalan    bosimli  quvurlar  uchun 
ishlatiladigan betonlarda faqat kubsimon chaqiq tosh qo‘llanilishi kerak. 

---

85 
 
CHaqiq  toshning  mustahkamligi  uning  markasini  ifodalaydi,  bunda  suvga 
solingan holda ishlatilgan tog‘ jinsining mustahkamligi chegarasidan kelib chiqgan 
holda, silindrda ezilishdagi maydalanish ko‘rsatkichi asosida aniqlanadi. 
O‘zRST  728-96  “Og‘ir  va  mayda  to‘ldirgichli  beton”  ga  ko‘ra  chaqiq  tosh 
ishlab  chiqarishda  ishlatilgan  tog‘  jinsining  mustahkamligi  olinadigan  betonning 
mustahkamligidan  yuqori  bo‘lishi  kerak:  30  MPa  dan  kam  mustahkamligidagi 
beton 1,5 dan kam bo‘lmasligi kerak; 30 MPa va undan yuqori betonlar uchun ikki 
martadan kam bo‘lmasligi kerak. 
Otqindi  tog‘  jinslari  asosidagi  og‘ir  beton  uchun  to‘ldiruvchi  sifatida 
ishlatiladigan  chaqiq  toshning  markasi,  tog‘  jinsi  mustahkamligiga  mos  keluvchi 
80  MPa  dan  kam  bo‘lmasligi,  metamorfik  tog‘  jinsi  asosida  chaqiqtosh  60  MPa 
dan  kam  bo‘lmasligi,  cho‘kindi  tog‘  jinsi  asosida  chaqiq  tosh  30  MPa  dan  kam 
bo‘lmasligi kerak.