Texnologiyasi

Agloporit ishlab chiqarishning texnologik  asoslari 
Agloporit  xomashyoni  pishirishda  (aglomeratsiya)  olinadi.  Bu    usul  ko‘proq 
metallurgiya  sanoatida  rudani  qayta  ishlashda  qo‘llaniladi.  Pishirish  jarayoni 
quyidagilardan  iborat  bo‘ladi:  xomashyo  materiallardan  yoqilg‘i  (ko‘mir)  qo‘shib 
granulalar tayyorlanadi va kolosnikli panjaraga yotqiziladi.  

---

147 
 
 
Rasm -2. Tarelka tipidagi granulyatorning ishlash sxemasi: 
a-komplekt  asbob-uskunalarning  ko‘rinishi;  b-aylanuvchi  chashkaning 
yuqoridan  ko‘rinishi;    1-  qabul  bunkeri;    2-  ta’minlovchi;  3-  bunker;4-
suv(qorishma)  uchun  sig‘imli  idish;  5  –  chashka;  6-  chashka  tagini  tozalovchi 
pichoq; 7- ortish joyi; 8- suv(qorishma)ni to‘kish forsunkasi; 9- tayyor granulalarni 
tushirish joyi. 
Panjara  ostida  vakumkamerada  ventilyator  yordamida  xavo  so‘rilib  yarim 
xomashyoni  kuydirish  tezlatiladi.  Ko‘mirning  yonishi  hisobiga  yarim  xomashyo 
yuqori  harorat  (1400-1500
0
S)  gacha  qizdiriladi.  Natijada  g‘ovak  shishasimon 
massa (korj) hosil bo‘ladi. Kuydirish jarayoni juda tez amalga oshiriladi. 
Panjara  ostidan  havoni  so‘rib  olishda  issiq  gazlar  yarim  xomashyo 
materiallarning  pastki  qavatini  ham  kuydiradi.  Havoni  so‘rishda  yuqori  pishgan 
qavatlar  anchagina  soviydi.  YOqilg‘ining  yonishi  kolosnikli  panjaraga  etganida 
aglomeratsiya jarayoni tugaydi, natijada pishgan agloporit korji olinadi, uni shag‘al 
va qumga aylantirish uchun maydalaniladi. 
Agloporit  sun’iy  g‘ovak  to‘ldiruvchisi  aglomeratsion  mashinada  (rasm.7.14, 
7.15)  olinadi.  Bu  mashinaning  ishlab  chiqarish  quvvati  xomashyoni  pishish 
tezligiga bog‘liq va u quyidagi formula bilan ifodalanadi: 
V= h /τ 
bu erda: h- pishadigan yarim xom ashyoning qavat balandligi, mm  

---

148 
 
             τ - pishish davomiyligi,  min. 
Turli  xomashyo  va  yarim  xomashyolar  uchun  vertikal  pishish  tezligi  5- 
10mm/minut  va  undan  ko‘pni  tashkil  etadi.  Masalan,  yarim  xomashyo  qavati 
200mm bo‘lsa, u 20-40 minut davomida pishadi. 
 
 
Rasm-7.14. Aglomeratsion mashinaning sxemasi: 
1-xom  granulalarni  mashinaga  to‘kish;  2-yondiruvchi  gorn;  3-kolosnikli 
panjara;  
4-pishgan granulalar qavati; 5-yoqilg‘ining yonish zonasi; 6-pishgan korj;  
7-gazlarni so‘rib olish; 8-vakum kamera
. 
 
 

---

149 
 
 
Rasm.7.15. Aglomeratsiyalash mashina 
Kisqacha texnik xarakteristikasi: 
Pishish yuzasi, m2 
75 
Pishirish aravasi eni, m 
3 
Pishgan qavat balandligi, mm, gacha 500 
Aravaning xarakatlanish tezligi, m/min 1…4 
Kolosniklar osti bosimi,  Pa, gacha  1200 
*Maxsuldorlik, t/m
2
 soat 
aglomerat bo‘yicha 
110…140 
shixta bo‘yicha 
175…240 
 
*Maxsuldorlik aglomeratsiya jarayonining texnologik sharoitidan kelib chiqib 
belgilanadi. 
Sanoat miqyosida agloporit ishlab chiqarishda gilli  jinslardan quyidagi yarim 
tayyor  mahsulot  tayyorlanadi.  Gilli  xomashyo,  maydalangan  toshko‘mir  (yirikligi 
5  mm  gacha),  qo‘shimchalar  aniq  me’yor  bo‘yicha  aralashtiriladi.  Ko‘mirning 
massa ulushi 7-12% ni tashkil etadi. Agar gilli xomashyo quruq bo‘lsa, u xolda gil 
aralashtirgichga  suv  qushiladi  va  gil  bir  xil  massaga  kelguncha  aralashririladi. 
Maxsus  mashinalar  granulyatorlarda  (masalan,  barabanli  granulyatorda)  gilli 
granulalar  olinadi.  Tayyor  granulalar  aglomeratsion  mashinada  pishiriladi.. 
Mashina  to‘xtovsiz  harakatlanuvchi  aravali  konveyrdan,  asosi  issiqqa  chidamli 
po‘lat va ikki tomonidan to‘silgan kolosnikli panjaradan iborat. Konveyr temir-yo‘l 
bo‘yiga vakum-kamera ustida harakatlanadi. 
Gilli  granulalar  kolosnikli  panjara  ustidagi  to‘siqli  aravachaga  200-  300mm 
qalinlikda  sepiladi,  yondiruvchi  gorn  ostida  o‘tganida  suyuq  yoki  gaz 
ko‘rinishidagi  yoqilg‘i  yonishidan  1000
0
S  xaroratgacha  qizdiriladi.  So‘ngra 
vakumkameralar ustida harakatlanishdan, havoning so‘rib  olinishi natijasida xom 
granulalar pishadi. Aglomeratsion mashinadan pishgan korj chiqadi. 

---

150 
 
CHiqqan  korj  birjinsli  bo‘lmay,  ichki  qismi  to‘q  rangda  (tiklanish  muxiti 
temir  oksidlariga  o‘tishi  bilan  belgilanadi  va  bu  yaxshi  pishishiga  olib  keladi), 
yuza  qismida  (ortiqcha  xavo,  oksidlanuvchi  muxit,  kuydirishdan  past  xarorat) 
kichik  mustahkamlik  va  kam  chidamli  qo‘ng‘ir-qizg‘ish  rangli  pishmagan  qatlam 
yuzaga  keladi.  SHu  sababli  aglomeratsion  panjarada  hosil  bo‘lgan  pishgan  yarim 
maxsulot(korj)dan  pishmaganlarini  alohida    ajratishdir.  Korjni  bo‘laklarga  korj 
maydalagich yordamida ajratiladi, 
bo‘laklar  panjaraga  uzatiladi,  bunda  yaxshi  pishmagan  donalari  cho‘kadi, 
texnologik  jarayonga  qaytariladi,  xomashyoga  qo‘shimcha  sifatida  ishlatiladi  va 
xom granulalarning pishishini, gaz o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi. 
Xomashyoga  qo‘shimcha  sifatida,  gilning  pishish  tezligini  oshirishda  va  shu 
bilan  birga  aglomeratsion  mashinaning  quvvatini  oshirishda,  agloporit  sifatini 
yaxshilashda yog‘och opilkalari, yog‘och gidrolizi chiqindisi, kul va boshqa sanoat 
chiqindilari ishlatiladi. 
Agloporit  tarkibidan  pishmagan  bo‘laklarini  ajratgandan  (texnologik 
jarayonga  qaytarilgan)  so‘ng  80-120
0
S  gacha  sovitiladi,  maydalanadi,  shag‘al  va 
qumga  ajratiladi.  Agloparit  shag‘ali  va  qumining  ishlab  chiqarish  texnologik 
sxemasi (rasm-7.16) da keltirilgan. 
Agloporitni sovitishda qo‘llaniladigan shaxta tipidagi sovitgich o‘rniga lentali 
(tubi  perforirlangan  metall  transporter),  chashkasimon  (  ikkita  jalyuzali  silindr 
devorli xalqasimon bunker) va baraban tipidagi sovitgichlar ishlatiladi. 
Asosiy  xomashyo  material  sifatida  ko‘mirni  boyitish  chiqindisi 
qo‘llanilganda,  texnologik  sxemaga  sarflanuvchi  materiallarni  tayyorlashga  doir 
o‘zgartirishlar kiritiladi. Ko‘mir boyitish chiqindilari ikki bosqichli maydalaniladi, 
elakdan  o‘tqaziladi  va  o‘lchami  2,5mm  gacha  donalar  olinadi.  Gil  quruq 
komponent  (yirikligi  3mm  gacha)  yoki suyuq  gilli  massa ko‘rinishida  qo‘shiladi. 
Agloparit  ishlab  chiqarishda  komplekt  texnologik  jixozlangan  SMS-117  va  SM-
961 (uzunligi-40m, eni-1,5m) markali aglomeratsion mashinalar ishlatiladi. 
 

---

151 
 
 
 
Rasm-7.16. Agloporit chaqiq toshi va qumini ishlab chiqarish texnologik 
sxemasi: 
1-ekskavator; 2-avtotransport; 3-yashikli uzatgich; 4-valkli 
maydalagich;  5-tebranma  elak;  6-lentali  ta’minlovchi;  7-  yig‘uvchi  lentali 
transporter;  8-  toshni  ajratuvchi  valslar; 9-ikki  valli  gil  aralashtirgich;  10-baraban 
tipidagi  granulyator;  11-yotqizgich;  12-yondiruvchi  gorn;  13-  aglomeratsion 
mashina;  14-maydalagich;  15-shaxta  tipidagi  sovitgich;  16-  valkli-tishli 
maydalagich;  17-shag‘alni  navlarga  ajratuvchi  mashina;  18-tayyor  mahsulotlar 
ombori;