Texnologiyasi

Keramzit ishlab chiqarish asoslari 
 Keramzit ishlab chiqarish texnologiyasi quyidagi asosiy jarayonlardan iborat: 
- xomashyoni kondan qazib olish va korxonaning zahira omboriga jo‘natish; 
- xomashyoni qayta ishlash va kerakli o‘lcham, bir jinsli keramik massaga ega 
xom granulalarni tayyorlash; 
-  xom  granulalarga  termik  ishlov  berish,  ya’ni  isitish,  kuydirish  va  sovitish 
natijasida tayyor mahsulot olish; 
- olingan mahsulotni navlarga ajratish yoki zichligi bo‘yicha taqsimlash; 
- g‘ovak to‘ldiruvchi (keramzit shag‘ali)ni omborlarga joylash. 
Gil  xomashyosini  qazib  olishda  bir  cho‘michli  va  ko‘p  cho‘michli 
ekskavatorlar  ishlatiladi.  YUmshoq  gilli  jinslar  kondan  mavsumiy  qazib  olinadi, 
toshsimon  gilli  jinslar  esa  yil  bo‘yi  qazib  olinadi.  Gil  xomashyosi  gil 
saqlagichlarda yoki maxsus konuslarda saqlanadi.  
Xomashyoni  qayta  ishlash  usuli  xomashyoning  xususiyatlaridan  kelib 
chiqiladi,  g‘ovak  to‘ldiruvchilarning  sifati  esa  termik  ishlov  berish  rejimiga 
bog‘liq.   
  Keramzit  shag‘ali  ishlab  chiqarishning  to‘rtta  asosiy  texnologiyasi  mavjud: 
quruq, plastik, poroshok-plastik va ho‘l(shliker). 
Quruq  usuli
.  Gilli  xom  ashyo  tshsimon  (zich  quruq  gilli  jinslar,  gilli 
slanetslar)  bo‘lganda  qo‘llaniladi.  Bu  usul  sodda:  xom  ashyo  maydalanadi  va 
aylania  pechga  yo‘naltiriladi.  Gilli  jinslar  bir  tarkibli,  zararli  qo‘shimchalar 
bo‘lmaganda bu usulni qo‘llash samarali. Bunda, ko‘pchish koeffitsienti yuqoriligi 
bilan xususiyatlanadi. Xom ashyo uvoqlari namligi 9% dan oshmasligi kerak. 

---

122 
 
Keramzit  olishning  keng  tarqalgan  usuli  bu 
plastik  usulidir.
  YUmshoq  gilli 
xomashyo  bu  usulda  nam  holatda  valslarda,  gil  aralashtirgichlarda  va  boshqa 
agregatlarda  qayta  ishlanadi  (g‘isht  ishlab  chiqarish  kabi).  Plastik  gilli  massadan 
lentali  shnekli  pressda  yoki  teshikli  valslarda  silindr  shaklidagi  xom  granulalar 
tayyorlanadi,    bu  granulalar  keyingi  transportyorda  uzatishda  va  qayta  ishlov 
berishda  yumaloq shaklga ega bo‘ladi. Xom granulalarning sifati tayyor keramzit 
shag‘alining  sifatini  belgilaydi.  SHu  sababli  gilli  xomashyoni  yetarlicha  qayta 
ishlash,  bir  xil  o‘lchamli  zich  granulalarni  olish  zarur.  Granulalarning  o‘lchami 
berilgan  xomashyoning  ko‘pchish  koeffitsienti  va  keramzit  shag‘alining  talab 
etilgan yirikligi bo‘yicha o‘rnatiladi.   
Asosan  gilni  ishlov  berishda  namligi  18-28%  ni  tashkil  etadi.  Namligi  20% 
bo‘lgan  granulalar  to‘g‘ri  aylanma    pechga  yuborilishi  mumkin  yoki  aylanma 
pechdan chiqadigan issiq gazlarni  qabul qiluvchi  issiqlik  almashuvi agregatlarda 
va quritish barabanida dastlabki quritiladi. Pechning ishlab chiqarish mahsuldorligi 
granulalarni  oldindan    quritish  natijasida  oshadi.  Plastik  usulda  keramzit  ishlab 
chiqarish  quruq  usulga  nisbatan  ko‘proq  sarmoya  va  energiya  sarfini  talab  etadi. 
Biroq  gilli  xomashyoning  tabiiy  strukturasining  buzilishi,  gomogenizatsiyasi  va 
qo‘shimchalar  kiritilishi uning ko‘pchish koeffitsientini oshishiga olib keladi.  
Kukun-plastik  usuli
  plastik  usulidan  farqi  shundaki,  daslab  quruq  gilli  xom 
ashyoni  tuyib  kukun  olinadi,  so‘ng  bu  kukundan  suv  qo‘shib  plastik  gilli  massa 
tayyorlanib, yuqorida qayd etilgan usulda, undan granulalar shakllanadi. Quyidagi 
bir  nechta  holatlarda  xomashyo  tayyorlashning  bu  usuli  o‘zini  oqlaydi:  agar 
xomashyo  tarkibi  bo‘yicha  bir  jinsli  bo‘lmasa,  u  holda  uni  kukun  holatida 
aralashtirish  va  so‘ndirish  oson  kechadi;    agar  qo‘shimcha  kiritiladigan  bo‘lsa,  u 
holda  to‘yish  vaqtida  kiritilgan  qo‘shimcha  bir  tekis  taqsimlanadi;    agar 
xomashyoda  xavfli  qo‘shimchalar  bo‘lgan  ohak  va  gips  donalari  mavjud  bo‘lsa, 
unda  tuyilgan  holatda  butun  hajm  bo‘yicha  ular  xavf  tug‘dirmaydi;  xomashyoni 
bunday  puxta  qayta  ishlash  uning  ko‘pchishini  yaxshilasa,    u  holatda  chiqadigan 
yuqori sifatli keramzit sarflangan xarajatlarni oqlaydi. 

---

123 
 
Ho‘l (shliker) usulining
    plastik  usulidan  farqi  shundaki,  gillar  maxsus  katta 
sig‘imdagi  –  gilaralashtirgichlarda  suv  qo‘shib  aralashtiriladi.  Olinadigan  shliker 
namligi  50%.  SHliker  nasos  yordamida  shlambasseynga  uzatiladi  va  u  erdan 
aylanma  pechga  uzatiladi.  Bu  usulda  aylanma  pechning  kiraverishida  osilgan 
zanjirlardan parda tashkil etiladi. Zanjirlar issiqlikni almashtirib beruvchi qurilma 
vazifasini  bajaradi,  ular  pechdan  chiqayotgan  gazlar  yordamida  qizdiriladi  va 
shlikerni  quritib  granulalarga  ajratadi.  Granulalar  yumalab  quriydi,  qiziydi  va 
kupchiydi.usulning kamchiligi – yoqilg‘ini yuqori sarfi (katta namlikdagi shlikerni 
quritishga  sarflanadi).  Afzalligi,  bu  usulda  xom  ashyo  bir  jinsligi  ta’minlanadi, 
qushimchalar  kiritish  oson  (qo‘shimchalar  bir  tekisda  taqsimlanadi),    xom 
ashyodan toshli qo‘shimchalarni ajratish sodda. Bu usul, qazib olinadigan gilli xom 
ashyo yuqori nam bo‘lsa tavsiya etiladi.