Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalar universiteti

1.1.- rasm Ma’lumotlar tuzilmalari klassifikatsiyasi. 
Ma’lumotlar tuzilmalarining muhim belgisi – uning elementlarini tartiblana olishi 
xossasidir. Ushbu belgiga ko’ra tuzilmalarni chiziqli va chiziqli bo’lmagan 
tuzilmalarga ajratish mumkin. CHiziqli tuzilmalar elementlarini xotirada o’zaro 
yaqin joylashishi xossasiga ko’ra ularni xotirada ketma-ket joylashgan (vektorlar, 
satrlar, massivlar, steklar, navbatlar) va ixtiyoriy bog’lanib taqsimlangan (bir 
bog’lamli, ikki bog’lamli ro’yxatlar) tuzilmalarga ajratish mumkin. Chiziqli 
bo’lmagan tuzilmalarga misol tariqasida ko’p bog’langan ro’yxatlar, daraxtlar, 
grafalarni keltirish mumkin. 
Dasturlash tillarida «ma’lumotlar tuzilmalari” tushinchasi “ma’lumotlar turi” 
tushinchasi bilan chambarchas bog’langandir. Barcha maxlumotlar – konstantalar, 
o’zgaruvchilar, funktsiya qiymatlari yoki ifodalar o’zlarining turlari bilan 
tavsiflanadilar. Har bir tur bo’yicha axborot bir ma’noda aniqlanadi: 
1) Ko’rsatilgan turning ma’lumotlarini saqlash tuzilmasi, ya’ni unga xotirani 
ajratish va ma’lumotlarni unda bir tomondan tasvirlansa, ikkinchi tomondan uni 

---

ikkilik ko’rinishini tushuntirib beradi; 
2) Tur tomonidan tasvirlangan u yoki bu ob’ektning qabul qilishi mumkin bo’lgan 
qiymatlari to’plami; 
3) Tur tomonidan tasvirlanayotgan ob’ektga qo’llanilishi mumkin 
bo’lgan amallar to’plami. 
O’quv qo’llanmaning keyingi boblarida ma’lumotlar tuzilmalari va ularga mos 
ma’lumotlar turlari ko’rib chiqiladi. Bazaviy (oddiy) turlarni yoritishda va 
murakkab turlarni qurishda Pascal tiliga murojaat qilamiz. Ushbu til vositasi 
barcha keltirilgan misollarda ham qo’llaniladi. Pascal N.Virt tomonidan 
ma’lumotlar tuzilmalari va algoritmlarni namoish etish uchun maxsus yaratilgan 
bo’lib qo’llaniladi. Qo’llanilishi umumiy bo’lgan ( C, FORTRAN, ALGOL, PL/1 
va h.o.) dasturlashning boshqa muolajali tillari bilan tanish bo’lgan talabalar ushbu 
tillarda shunga o’xshash vositalarni hech qiynalmay topadilar. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
Virt N. Аlgoritmi i strukturi dаnnix. Perevod s аngliyskogo. 2-izdаnie. – 
SPb.: Nevskiy diаlekt. 2001. 
2.
Gаvrilovа T.А. XoroShevskiy V.F. Bаzi znаniy intellektuаlnix sistem. – 
SPb. Piter. 2001. 
3.
Аlimov R.X. vа boshqаlаr. Аxborotlаr texnologiyasi аsoslаri. – T.,TDIU, 
2003. 
4.
C.С.Ғуломов, Б.А.Бегалов, Т.И.Сарсатская. Маълумотлар ва билимлар 
базаси. Ўқув қўлланма – Тошкент.: ТДИУ, 2005 й., 164 б. 
5.
http://ziyonet.uz/library/?upload=session_mt_v_alg.pdf