Texnologiyalari

---

echo  “

---

”;
session_unset();//sessiyaning  barcha  global  o'zgaruvchilarini  o'chiram iz
print_r($_SESSIO N);
echo  session_id();
echo  “

---

”;
session_destroy();  / /   sessiyani  o‘chiram iz
 
print_r(S_SESS!ON);
echo  session_id();  ?>__________________________________________________
Bu skript  ishining natijasi sifatida uchta satr chiqaziladi:  birinchisi
—  qiymati  mavjud  test  elementiga  ega  massiv  ham da  sessiya  identifi- 
katori,  ikkinchisi  — bo ‘sh  massiv  va  sessiya  identifikatori,  uchinchisi
—  bo‘sh  massiv.  Bundan  ko‘rinib  turibdiki,  sessiyani  o‘chirgandan 
so‘ng  uning  identifikatori  h a m   o ‘chiriladi  va  biz  o‘zgaruvchilarni 
boshqa  ro'yxatdan 
0
‘tkaza  olm aym iz  ham d a  sessiya  ustida  hech 
qanday  ishni  amalga  oshirib  bo'lmaydi.
12.5.  Xavfsizlik
Sessiya  m exanizm ini  ishlatish  sistemaning  to‘liq  xavfsizligiga 
javob  bermaydi.  Buning  uchun  qo ‘shim cha  choralar  ko‘rilishi  ke­
rak.  Sessiya  bilan  ishlash jarayonida  yuzaga  kelishi  m u m k in   bo'lgan 
xavfsizlik  m uam m osiga  e ’tiborim izni  qaratam iz, ju m la d a n ,  biz  yoz- 
gan  dasturlash  mavzusiga.
Birinchidan,  parolni  turli  sahifalarga  uzatish  xavfli,  chunki  uni 
bilib  olishlari  m u m kin.  Bundan  tashqari,  biz  uni  sessiyaning  global 
o'zgaruvchisi  sifatida  ro ‘yxatdan  o ‘tkazdik,  demak,  u  mijoz  kompyu- 
terinin g  cookies  ida  saqlanadi.  Bu  esa  yomon.  U m u m an   olganda, 
parol  va  loginni  yaxshisi  m a ’lumotlar  bazasida  saqlash  kerak.  Foy­
dalanuvchi  haqidagi  m a ’lum otlar  “ test”  m a ’lumotlar  bazasining 
“ users”  jadvalida  saqlansa  ham ,  biz  unga  my_user  logini  va  my_ 
passwd  paroli  bilan  kira  olamiz.
lk kin ch idan ,  agar  kim d ir  maxfiy  sahifa  uchun  parollarni  sara- 
lash  skriptini  yozsa  n im a   qilish  kerak?  Bu  holda  avtorizatsiya  sa- 
hifasida  birorta  begona  skript  bir  necha  m arta  eshik  qoqib  turadi. 
Shuning  uchun  bizning  saytning  avtorizatsiyasiga  so‘rov  kelganligini 
tekshirish  kerak,  agar  kelmasa,  uni  davom  ettirishga  yo‘l  qo ‘ymaslik 
kerak.  So‘rov  qabul  qilgan  sahifa  m anzilini  S_SERVER[‘H T T P _  
R E F E R E R ’]  global  o ‘zgaruvchisi  yordam ida  olish  m u m k in.  Shun-

---

day  bo'lsa  h am ,  albatta,  agar saytga  kirish  uch u n   uni  buzishga jiddiy 
yondoshilgan  bo ‘linsa,  u  holda  bu  o ‘zgaruvchi  qiymatini  o ‘zgartirish 
kerak.  Shunga  ko‘ra  uning  qiymatini  tekshirishni,  saytning  xavfsiz- 
ligini  t a ’m in lash n in g   asosiy  qa da m laridan   biri  deb  hisoblash  m u m ­
kin.
Uquv  m a ’lumotlar  bazasida  p h p m yad m in   yordam ida  users  jad - 
valini  yaratamiz.  Bu jadval  uchta  m aydondan  iborat  bo'lib,  birinchi 
id  maydoni,  nam e  m aydonida  foydalanuvchilar  nomi  va  password 
maydonida  parollari  saqlanadi.