Texnologiyalari universiteti

Kosmik tezlik - jism Yer sunʼiy yoʻldoshi, sunʼiy sayyora boʻlishi uchun yoki u Quyosh sistemasini butunlay tark etishi uchun unga beriladigan uchta eng kichik tezlik. Birinchi Kosmik tezlik (~ 7,91 km/s) jismning Yer sirtidan nolinchi balandlikda doiraviy orbita boʻylab harakatlanishi uchun kerak boʻladigan energiyani ifodalaydi. Tezlik osha borgan sari jism elliptik orbita boʻylab harakatlana boshlaydi. Jism ikkinchi Kosmik tezlik (-11,2 km/s) da Yerga nisbatan parabolik trayektoriya boʻyicha harakatlanadi. Ikkinchi Kosmik tezlik dan yuqori tezlikda jism giperbolik trayektoriya boʻyicha harakatlanadi va u Yerning tortish kuchini yengib, Quyoshning sunʼiy yoʻldoshiga aylanadi. Jism Yer sirtida uchinchi Kosmik tezlik (-16,7 km/s)ni olib, Quyoshga nisbatan parabola boʻylab harakatlanadi (Yer orbitasi yaqinida bu tezlik 42,1 km/s ga teng) va Quyosh sistemasining tortish kuchi doirasidan chiqib ketadi. Kosmik tezlik kattaliklari Yer atmosferasi qarshiligi, Yer siqilishi va boshqa ni hisobga olmagan holda keltirilgan. Kosmik tezlikni barcha osmon jismlariga nisbatan qoʻllash mumkin. Mas, Oy uchun birinchi Kosmik tezlik-1,7 km/s, ikkinchi Kosmik tezlik~2,4 km/s.

5. Xulosa qilib aytganda : Butun olam tortishish qonunining ta’rifi Ikki jism bir-biri bilan massalarining ko’paytmasiga to’g’ri proportsional, oralaridagi masofaning kvadratiga teskari proportsional bo’lgan kuch bilan ta’sirlashadi. Og`irlik kuchi deb : m massali jism h balandlikka a tezlanish bilan otilganda (a>g) F=m(a-g) kuch bilan yoki h balandlikdan a tezlanish bilan tashlanganda F=m(a+g) hosil boladigan kuchga aytiladi . Erkin tushish tezlanishining son qiymati g= 9,8 yoki taqriban g=10 deb qabul qilingan va bu o`zgarmas kattalik. Keplerning 3 ta qonuni bor bo`lib ular asosan Sayyoralarning joylashuvi , harakatlanishi bilan bog`liq malumotlarni o`rganadi. Kepler oʻz qonunlari asosida sayyoralarning harakat jadvallarini tuzdi. Bu jadvallar 1627 y.da "Rudolf jadvallari" nomi bilan nashr qilingan. Kosmik tezliklar: Jism birinchi kosmik tezlik bilan v1=7.9km/s harakatlansa uning traektoriyasi aylana bo`ylab harakatlanib yerning sun`iy yo`ldoshiga aylanadi . v2=11,2 km/s tezlik bilan harakatlansa jism traektoriyasi parabola bo`ylab harakatlanib quyoshning sun`iy yo`ldoshiga aylanadi v3=16,7km/s bo`lib jism traektoriyasi giperbola bo`ylab harakatlanib quyosh sistemasidan chiqib olam fazosiga uchib ketadi va gallaktikaning sun`iy yo`ldoshiga aylanadi.

6. Foydanilgan adabiyotlar :O`lmasva 1-qism, Fizika darslik Toshkent 2018, Darslik Toshkent 2008, https//ziyonet.uz, https//astronomiya.uz, https//vikopediya.uz, https//kun.uz.