Texnologiyalari universiteti qarshi filiali "kompyuter injiniringi"

2-jadval

---

Jahon banki vakillarining ta’kidlashicha, raqamli iqtisodiyot o‘zi bilan birga 
iqtisodiyotning 50 foizdan ko‘proq sohalarini o‘zgartirishga olib keladi. Axborot 
texnologiyalari va platformalar yaratilishi biznes yuritish modellarini keskin 
o‘zgartiradi. Shuningdek, ko‘plab mamlakatlarda yuqori tezlikdagi internetni 10 
foizga oshirish YaIMning 0,4 foizdan 1,4 foizgacha oshishiga olib kelgan. 2010yilda 
Boston Consulting Group kompaniyasi o‘tkazgan tadqiqotlarga ko‘ra, G20 
mamlakatlarida raqamlashtirish 2,3 trln. dollar deb baholandi. Bu esa jahon 
YaIMning 4,1 foizini tashkil etgan. Kompaniya tomonidan berilgan ilmiy 
bashoratlarga ko‘ra, yaqin 10-15 yil ichida bu ko‘rsatkich 30-40 foizni tashkil etishi 
kerak.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda AKT sohasida bandlar umumiy bandlikning 
atigi 1 foizni tashkil etadi, taqqoslash o‘rnida shuni aytish mumkinki, rivojlangan 
mamlakatlar yuqori texnologiyali ish sharoitida faoliyat ko‘rsatuvchilar 4,9% 
ekanligi ma’lum. Bu iqtisodiyotni raqamlashtirish natijasida vujudga keladigan 
jarayon hisoblanadi.
Ba’zi holatlarda raqamli iqtisodiyotning iqtisodiy ahamiyatini belgilash 
elektron xizmatlar va ma’lumotlarga bo‘lgan ehtiyojni qondirish orqali belgilanadi.
Albatta, bu holat joriy etilgan elektron xizmatlar an’anaviy holatdagidan ko‘ra 
qancha miqdorda tranzaksiya xarajatlarni qisqartirishi orqali belgilash mumkin.

---

Ammo ko‘pgina iqtisodchilar aynan AKT sohasiga kiritilgan investitsiyalar orqali 
ularning iqtisodiy mohiyatini baholaydilar.
Yangi iqtisodiy texnologiyalar (YaIT) deganda, iqtisodiy agentlar va ishlab 
chiqaruvchilar o‘rtasida minimal darajada tranzaksiya xarajatlarini ta’minlovchi va 
mahsulot yoki xizmat yaratilishi jarayonida foydalaniladigan ma’lumotlani yaratish, 
uzatish, saqlash uchun zaruriy texnologiyalar hamda platformalarning umumiy 
tushunchasi aytiladi.
YaITning asosiy tamoyillari quyidagicha:
— mutlaqo yangicha biznes modellarini ishlab chiqish;
— iqtisodiyotning real sektorida tashkiliy-texnologik jarayonlarni va ularing 
uslublari va turli axborot kanallarini birlashtirish;
— ishlab chiqarishda moddiy resurslar sarfini hamda tranzaksiya xarajatlarini 
qisqartirish.
Yaqin iqtisodiy tarixga nazar tashlasak, ishlab chiqarishda savdo va moliyaviy 
texnologiyalar o‘z samarasini ko‘rsatgan bo‘lsa, zamonaviy iqtisodiy rivojlanish 
YaITga tayanishi tabiiy holatdir.
Ta’kidlab o‘tganimizdek, axborot oqimi oshishi natijasida uni saqlash, qayta 
ishlash va uzatish bir tomondan ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida yangi 
texnologiyalarni joriy etishni talab etsa, boshqa tomondan olingan ma’lumotlar 
tahlili natijasida boshqaruv qarorlarini qabul qilish hamda aholi va davlat organlari 
bilan “ko‘prik” vazifasini bajarishi shartlarini amalga oshirish kerak.
Raqamli iqtisodiyotga o‘tishning asosiy omillari sifatida quyidagilarni sanab 
o‘tish mumkin:
— elektron hukumat tizimlarini amalga oshirish;
— barcha xizmatlar raqamlashtirilgan “Smart City” loyihasini amalga
oshirish;
— biznes inkubatorlar va kovorking faoliyatini yo‘lga qo‘yish;
— milliy internet savdo maydonlarini kengaytirish;

---

— AKT loyihalarini amalga oshirishda venchur moliyalashtirish tizimiga 
keng yo‘l ochish.
Sanab o‘tilgan omillar raqamli qitisodiyotda korxonalar faoliyat yuritishi 
uchun imkoniyatlar yaratadi. Jumladan, ishlab chiqarishda boshqaruv xarajatlarini 
qisqartirish, tovar va xizmatlarni elektron savdo maydonlari orqali sotish, raqobatni 
qo‘llashda innovatsiyalarga suyanish va uni venchur moliyalashtirish hamda aholiga 
piar qilishni nazarda tutadi.
Raqamli iqtisodiyotda biznes vakillarining zamonaviy muammolari nisbatan 
arzon, tezkor, qulay va yetkazib beruvchilarsiz o‘z yechimini topishi mumkin. Misol 
uchun, taksi buyurtma qilishda Uber, elektron savdo makonlari e-Buy, internet 
banklar va boshqalar orqali. Keltirilgan misollar marketingda tovarlarni yetkazib 
berishda dillerlar faoliyatini avtomatlashgan tizimlar (veb saytlar yoki mobil 
ilovalar) orqali o‘rni to‘ldiriladi. Natijada yetkazib beruvchilar tomonidan tovar 
tannarxiga qo‘shiladigan va ishlab chiqaruvchi tomonidan nazorat qilish mushkul 
bo‘lgan qo‘shilgan qiymat yoki tranzaksiya xarajatlarining bir qismi o‘z-o‘zidan 
qisqarib ketadi.
O‘zbekistonda ham raqamli iqtisodiyotni shakllantirishning normativhuquqiy 
bazasini mustahkamlash yo‘lida muhim qadamlar qo‘yilmoqda. Xususan, 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 3- iyuldagi “O‘zbekiston 
Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 
PQ-3832-sonli qarori qabul qilinib, unga muvofiq raqamli iqtisodiyotni joriy etish 
va rivojlantirish sohasidagi vakolatli organ belgilandi, kripto-aktivlar aylanmasi va 
uni tartibga solish masalalariga aniqlik kiritildi.
2018-2020 yillar uchun qabul qilinadigan «Blokcheyn» texnologiyalarini 
rivojlantirish dasturida kripto-aktivlar aylanmasi sohasidagi faoliyatni, jumladan 
mazkur faoliyatni tashkil etishning huquqiy asoslarini yaratish orqali joriy etish va 
rivojlantirish, bunda kripto-aktivlarni mahalliy va xalqaro kripto-birjalarda 
realizatsiya qilish imkoniyatini nazarda tutish, 2021-yil 1-yanvardan boshlab

---

«blokcheyn» texnologiyalarini davlat organlari faoliyatiga, jumladan, boshqa davlat 
organlari va tashkilotlari bilan hamkorlik qilishda, davlat xaridlarini amalga 
oshirishda, davlat xizmatlarini ko‘rsatishda, shaxs to‘g‘risidagi ma’lumotlarni 
verifikatsiyalashda tatbiq etish, ustav fondida davlatning ishtiroki ustuvor bo‘lgan 
yirik tijorat tashkilotlarining korporativ boshqaruvi tizimiga, jumladan, 
biznesjarayonlarni takomillashtirish, ishlab chiqarish, ma’muriy va operatsion 
jarayonlarni maqbullashtirish, shuningdek, zamonaviy menejmentni tatbiq etish va 
resurslarni boshqarish uchun tatbiq etish ko‘zda tutilgan.
O‘zbekiston raqamli iqtisodiyotini rivojlantirish – raqobatbardoshlik va milliy 
taraqqiyot, yuqori texnologik mahsulotlar ishlab chiqarish va aholining turmush 
farovonligi uchun raqamli texnologiyalarni qo‘llagan holda mahalliy sanoat 
sektorlari orasida mahsulotlar va xizmatlar sohasining sanoat, hayot, biznes va 
jamiyat o‘rtasida iste’molchilarni rag‘batlantirish, motivatsiya, talab va ehtiyojlarini 
shakllantirishdan iborat.
Internet ashyolari IoT, Internet of Things) - bu avtomatlashtirilgan rejimda 
masofadan boshqarish va boshqarish imkoniyatiga ega, ma'lumotlarni yig'ish va 
almashish uchun ichki sensorlar va dasturiy ta'minotga ega bo'lgan yagona 
kompyuter tarmoqlari va ulangan jismoniy ob'ektlar (narsalar) tizimi,inson 
aralashuvisiz.

---

6.2-rasm.
Sanoat Interneti IIoT (Industrial IoT) bu kontekstda "Internet of 
Things".
Sanoat buyumlari interneti yetkazib beruvchi va iste'molchi o'zaro 
munosabatlarining butun iqtisodiy modelini tubdan o'zgartiradi. Bu quyidagilarga 
imkon beradi: asbob-uskunalarning hayot aylanishini kuzatish va boshqarish 
jarayonini
avtomatlashtirish; yetkazib beruvchi korxonalardan yakuniy iste'molchilarga qadar 
samarali o'zini
o'zi optimallashtirish zanjirlarini tashkil etish;
"birgalikda iqtisod" modellariga o'tish va boshqalar.