Texnologiyalari komiteti tashkent informatsiyaliq texnologiyalari universiteti no

11-lektsiya 
O’zgerttirgishler. Invertorlar ha’m konvertorlar 
 
Ko’shpeli telekommunikatsiya apparaturalarin elektr energiyasi menen 
ta’miynlewde birlemshi elektr energiyasi sipatinda kishi qollaniliwshi turaqli tok 
derekleri (galvanic elementler , akkumulyatorlar, termogeneratorlar, quyash ha’m 
atom batareyalari) isletiledi. Tu’rli tu’rdegi telekommunikatsiya apparaturalarinin’ 
elektr ta’miynati ushin bolsa tu’rli nominaldag’i turaqli ha’m o’zgermeli kernewler 
za’rur boladi. Sonin’ ushin bir nominaldag’i o’zgermeli yamasa turaqli kernewdi 
ekinshi nominaldag’i o’zgermeli yamasa turaqli kernewge o’zgerttiriw talap 
qilinadi. Bul waziypani o’zgerttirgishler orinlaydi. O’zgerttirgishler elektr 
ta’miynat deregi kernewinin’ apparaturalar bo’leklerin elektr ta’miynati ushin
talap qiling’an tu’rindegi ha’m nominaldag’i kernewlerge o’zgerttirip beriw ushin 
xizmet qiladi.
O’zgerttirgishler eki tu’rge bo’linedi. Turaqli tok energiyasin o’zgermeli tok 
energiyasina o’zgerttirip beriwshi o’zgerttirgishler invertorlar delinedi ha’m 
oz’gerttiriw protsessi invertorlawdan ibarat boladi. 
Eger o’zgerttirgish shig’iwinda turaqli kernew aliniwi talap qilinsa, ol 
jag’dayda invertordan keyin tuwrilag’ish ha’m filtr qoyiladi. Bunday bir kernewli
turaqli tok energiyasin basqa kernewli turaqli tok energiyasina o’zgerttiriwshi 
o’zgerttirgish konvertor delinedi ha’m o’zgerttiriw protsesi konvertorlawdan ibarat 
boladi.
Invertor ha’r qanday o’zgerttirgishtin’ tiykarg’i bo’legi bolip esaplanadi. 
Invertorlar to’mendegi belgilerge qarap klasslarg’a bo’linedi: 
-o’zgerttiriliwshi birlik tu’rine qarap: tok invertorlari ha’m kernew invertorlari; 
-jumis taktina qarap: bir taktli ha’m eki taktli invertorlar; 
-gilt elementleri tu’rine qarap: tranzistorli ha’m tiristorli invertorlar; 
-qozg’altiw usilina qarap: g’azrezsiz ha’m o’z-o’zinen qozg’altiwshi 
invertorlar; 
Tranzistorli invertorlar to’mendegi tiplerge bo’linedi:
-tranzistorlardin’ jalg’aniw sxemalarina qarap: uliwmaliq emmiterli ha’m 
uliwmaliq kollektorli invertorlar; 
-teris baylanis tu’rine qarap: kernew boyinsha teris baylanisli, tok boyinsha teris 
baylanisli invertorlar; 
Tiristorli invertorlar to’mendegishe bo’linedi: 
-tiristorlar kommutatsiyasina qarap: tarmaq arqali ha’m avtonom; 
-ju’klemege qatnasi kommutatsiyalawshi siyimliliqtin’ jalg’aniwina qarap: 
izbe-iz, izbe_iz parallel ha’m parallel. Yarim o’tkizgishli o’zgerttirgishlerdin’ 
abzalliqlari isenimlilik, joqari FIK, kishi ko’lemi ha’m ekspluatatsion mu’ddetinin’ 
uzaqlig’i bolip esaplanadi.