Texnologiyalari komiteti tashkent informatsiyaliq texnologiyalari universiteti no

 
 
 

---

44 
9-lektsiya 
Stabilizatorlar. Parametrik stabilizatorlar. Tiristorli stabilizatorlar 
Kushleniu yaki tok stabilizatorlari, dep taminleu kushleniui, tarmaq tok ham 
kushleniudi manisi boyinsha o’zgermes uslap turiushi qurilmag’a aytiladi. 
Isleu prinstipine qaray, stabilizatorlar parametrik, kompensastion ham 
impulsli stabilizatorlarg’a ajratiladi. 
Stabilizatorlar shig’iu nostabilligi boyinsha, stabilleu prinstipi boyinsha, 
stabilleu diapazoni boyinsha, temperaturaliq koeffistienti boyinsha bahalanadi. 
Kiristegi nostabillik to’mendegishe aniqlanadi: 
N
1(kir)
=

U
kir
/ U
kir
(1) 
Shig’isindag’i nostabillik to’mendegishe aniqlanadi: 
N
2(shig’)
=

U
SHIG
’
/
U
SHIG
’
(2) 
Juklemedegi tok nostabilligi to’mendegishe aniqlanadi : 
N
Ijuk
=

I
JUK
/
I
JUK
(3) 
ΔU
kir
– stabilizator kirisindegi kushleniudin’ o’zgeriui; 
ΔU
shig’
– stabilizator shig’isindag’i kushleniu o’zgeriui; 
ΔI
juk
– jukleme toktin’ o’zgeriui. 
Kushleniu stabilizatorinin’ stabilleu koeffistienti to’mendegishe aniqlanadi 
(I
juk
=sonst bolg’anda): 
K
st.k
=K
st.u
=N
1(
KIR
)
/N
2(shig’)
=(

U
KIR
/U
KIR
)/(

U
SHIG
’
/U
SHIG
’
)
(4) 
Stabilleu koeffistienti qansha ulken bolsa, kushleniudi stabilleu turinde 
sonsha jaqsi boladi. 
Parametrik stabilizatorlar
Siziqli emes elementlerdin’ qasyetlerinen paydalanip kushleniu (tok) ti stabilleudi 
a’melge asiritug’in stabilizatorlar parametrik stabilizatorlar delinedi.
 
Parametrik stabilizatorlarda kiris kushleniuinin’ yaki jukleme toktin’ 
o’zgeriui irkinishsiz ciziqli emes elementlerge ta’’sir qiladi. Shig’iu kushleniuinin’ 
(yaki jukleme tokinin’) talap qiling’an manisinen o’zgeriui siziqli element 
VAXtin’ siziqliemesligi da’rejesi arqali aniqlanadi. Siziqli emes elementler turinde 
o’zgerushen’ kushleniui (tok) stabilizatorlarinda drossellar (1-suӱret), o’zgermes 
kushleniu (tok) stabilizatorlarinda bolsa stabilitron, stabistor ham maydoniy 
tranzistorlar qollaniladi (2-suӱret).
O’zgeriushen’ kushleniudi parametrik stabilleu o’zgerushen’ tok ushin siziqli 
emes VAXqa iye bolg’an siziqli emes elementler jardeminde a’melge asiriladi. 
Bunday xarakterge magnit o’tkizgish toyiniu rejiminde isleushi drosselge iye bolip 
(1a-suӱret), bunda magnit o’tkizgishtin’ toyiniuina mas kelushi a-b araliq 
drosseldin’ is aralig’i esaplanadi. 
Sxemada toying’an drossel L2 Z
juk
juklemege parallel jalg’anadi. Ballast 
qarsiliq turinde VAXti siziqli bolg’an L1 drossel qollaniladi. Sxemanin’ isleu 
prinstipi to’mendegishe boladi: U
KIR
kiris kushleniui o’zgergende U
shig’
shig’iu 
kushleniui ham L1 siziqli drosseldegi kushleniu artadi. L2 toying’an drosseldegi 

---

45 
tok keskin artadi. Lekin bunda L1 drosseldegi kushleniuinin’ pa’seyiui artadi, L2 
drosseldegi ham Z
juk
juklemedegi kushleniu sezilersiz artadi. 
En’ a’piuayi o’zgerushen’ kushleniu parametrik stabilizatorinin’ abzallig’i 
a’piuayilig’i bolsa, onin’ kemshilikleri FIKtin’ kishiligi (0,4...0,6), stabilleu 
koeffistientinin’ kemligi (K
ST

10), sondayaq, auirlig’i esaplanadi. 
Ferrorezonansli stabilizatorlarda toyiniu rejiminde isleushi L2 drosselg’a S 
kondensator parallel jalg’anadi. 
L
2S
konturdin’ rezonans chastotasi stabillenushi kushleniu chastotasina 
jaqin,
lekin ten’ emes.
O’zgerushen’ kushleniu ferrorezonansli stabilizatorinin’ isleu prinstipin 2-
suӱrette ko’rsetilgen L2 drosseldin’ ham S kondensatorning VAXlaridan 
foydalangan holda tushuntirish mumkin. U
L2
ham U
C
kushleniulerin geometrik 
qosiu natijesinde L2C konturdag’i kushleniuinin’ naduris sizig’in alamiz. Kishi 
kiriu kushleniude drossel toyinbag’an, onin’ induktivligi ulken ham natijeli naduris 
1-суӱрет. Дросселдиң ВАХты (а) ҳам өзгериушең күшлениу 
параметрик 
стабилизаторнинг схемаси (б) 
а 
б 
U
p
U
p.НОМ
I
pном
а) 
L2
Z
жүк
L1