15
4-lektsiya
Elektr mashinalar
Elektr mashinalar mexanikaliq energiyasin elektr energiyasina ya’ki elektr
energiyani mexanik energiyasina o’zgartiriwge mo’lsherlenen. Mexanik energiyani
elektr energiyasina o’zgartiretug’in mashina generator, elektr energiyani mexanik
energiyaga o’zgertiretin mashina ese dvigatel dep ataladi. Har qanday elektr
mashinasi ha’m generator, ha’m dvigatel rejiminde islewi mu’mkin. Tok tu’ri
shinjirda islewine qarab elektr mashinalar o’zgariwshen’ ha’m o’zgermes tok
mashinalarina bo’linedi. O’zgariwshen’ tok mashinalari asinxron ha’m sinxron
mashinalarg’a bo’linedi ham bir fazali ya’ki ush fazali boliwi mu’mkin. A’melde
sinxron mashinalar generator, asinxron mashinalar ese dvigatel rejiminde isletiledi.
Ba’rsha elektr mashinalarnin’ islew prinstipi elektrodinamika nizamlarina,
yag’niy elektromagnit indukstiya ha’m elektromagnit kushler nizamlarina
tiykarlang’an. Eger turaqli magnit ya’ki elektromagnit maydani (N-S) polyuslari
arasina jaylastirilg’an ramka n tezlik (saat mili bag’itinda) penen aylantirilsa (sirtqi
aylandiriw Derek ja’rdeminde), ol halda elektromagnit indukstiya nizamina
tiykarlanip ramkanin’ aktiv a-b i c-d o’tkizgishlerde (magnit ag’imi liniyalariga
perpendikulyar ha’raketlenetug’in) bag’iti on’ qol qag’iydasi menen aniqlanatug’in
EJK indukstiyalanadi (1-su’wret).
1−su’wret En’ an’sat elektr mashinasinin’ islew prinstipi
Bul o’tkizgishler magnit ag’imimg’a qarag’anda qarama-qarsi bag’itlarg’a
bir waqitta ha’reketleniwi ushin ondag’i EQK g’a keledi ha’m ramkani
aylandira baslaydi. Demek, elektr energiya mexanikaliq energiyag’a aylanadi,
yag’niy mashina dvigatel rejiminde isleydi. Ramkanin’ magnit maydanda bir
ma’rte toliq aylanisinda EJK sinusoidal r’awishte bir da’wirdi basip o’tedi. Bul
sinusoidal EJKnin’ chastotasi ramkanin’ bir ma’rte toliq aylaniwinda poluyslar
sanina baylanisli. Elektr mashinalarda keminda eki polyusli boladi (olar barqulla
jup sanli boladi), yag’niy olardi juplar (jup polyuslar) deb esaplanadi ha’m r-jup
polyusli dep belgilew qabil qiling’an. Bizlerdin’ jag’dayda p
1, biraq
mashinalarda ko’p jup polyuslar boliwi mu’mkin, ol jag’dayda ramka bir ma’rte
toliq aylang’anda onda sinusoidal EJK nin’ bir neshe da’wirleri payda boladi. EJK
nin’ chastotasi f~r , lekin ramkanin’ aylaniw tezligi 1 ayl/min emes, ba’lki n
ayl/min g’a ten’, ol jag’dayda mashinada indukstiyalang’an EJKnin’ chastotasi
60
/
n
p
f
boladi. Yag’niy ha’r qanday elektr mashinada jup polyuslar sani,
Do'stlaringiz bilan baham: