Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

Kimyoviy zararli va xavfli omillar:
-
Ish joyining gazlar bilan ifloslanganligi;
-
Changlar bilan ifloslanganligi (ximiyaviy birikmalar changi).
-
Teri va shilliq pardalarga zaharli moddalarning tushishi;
-
Oshqozon-ichak yo‘llariga zaharli moddalarning tushishi.
Biologik zararli va xavfli omillar:
-
Patogen mikroblar va ularning toksinlari;
-
Hayvon va o‘simliklar.
Psixofiziologik zararli va xavfli omillar:
-
Fizik: noqulay vaziyatdagi ish, qo‘l mehnati, og‘ir yuk ko‘tarish, og‘ir mehnat.
-
Asab-ruhiy: 
ilmiy 
xodimlar, 
o‘qituvchilar, talabalar , operatorlar, 
aviadispetcherlar, ijod bilan shug‘ullanuvchilar. 
4. Inson organizmiga zararli omillarning salbiy ta’siri. 
Davomli shovqin 
ta’sirida insonning eshitish qobiliyati pasayib boradi, hattoki kar bo‘lib qolishi 
mumkin. Shovqin avvalo inson markaziy asab sistemasiga ta’sir etib, uning 
ko‘rish, fikrlash qobiliyatini pasaytiradi va charchashni tezlashtirib, jarohatlanishga 
olib keladi. Tebranish shovqinga nisbatan markaziy asab sistemasiga kuchliroq 
ta’sir o‘tkazib, yurak, qon tomir sistemasiga, tananing muvozanat a’zolariga salbiy 
ta’sirini ko‘rsatib, kasb kasalligi bo‘lgan tebranishga yoki titrash kasalligini 
vujudga keltiradi.
- Inson hayotiga xavf soladigan holatlarga quyidagilar kiradi: elektr toki, 
balandlikda ishlash, uchi o‘tkir narsalar, ish joyidagi jihozlarning issiqligi, zararli
- moddalar, yong‘in, psixik zo‘riqish va boshqalar.
- Avariya, halokatlar, tabiiy ofatlar, fojiyalar insonlarda emotsional 
hayajonlanishni keltirib chiqaradi. Natijada inson turli emotsiyaviy kuchlanish 
xolatlarida bo‘lib qoladi. Odamlar sog‘lig‘i yomonlashadi, stress holatlariga 
tushib qolishi mumkin. Barcha qiyin vaziyatlarda hal qiluvchi ro‘l, insonni 
psixologik holati va ma’naviy ruhini chiniqtirishga bog‘liq. Psixologik va 
ma’naviy ruhiy chiniqqan inson istalgan keskin paytida tushinib, aniq 
mo‘ljallangan, qat’iy harakatlarga tayyor bo‘lib turadi. Ularda yuqori ma’naviy-
psixologik barqarorligi, matonat, dadillik talab etiladi. Jabrlanuvchilarga yordam 
berishga, nobud bo‘layotgan moddiy boyliklarni qutqarib qolishga tayyor 
bo‘lishni talab etadi. Tabiiy ofatlar insonni ruhiga salbiy ta’sir etadi.
-
Ayni hollarda normal fikrlash jarayonini buzilishiga o‘z ustidan nazoratni 
pasayishiga yoki umuman yo‘qolishiga olib keladi.
-
Avariya va halokat, tabiiy ofatlar oqibatlarini bartaraf etuvchi rahbarlar 
ko‘pincha har tomonlama chiniqqan insonlardan foydalanishiga to‘g‘ri keladi.
-
Ular eng xavfli joylarga borishiga doim tayyor bo‘lib, ongli ravishda, o‘ziga 
ishongan, yurish-turishini boshqarishi va stress faktorlar ta’siriga bardosh bera 
oladigan insonlar bo‘lishi lozim. Shunday insonlar borki favqulodda vaziyatlar 
oqibatlarini bartaraf etishda, ekstremal holatlarida odamlarni qutqarishda dadillik 
bilan ruhini tushirmasdan harakat qiladilar.
-
Psixologik tayyorlanmagan, chiniqmagan insonlarni ayrimlarida, qo‘rquv 
tuyg‘usi va xavfli joylardan qochib ketishga intilish paydo bo‘ladi, boshqalarida 

---

24 
esa psixologik shokdan qotib qolish kuzatiladi, fikrlash jarayoni butunlay 
buziladi.
-
Asablanish jarayoni (qo‘zg‘alish yoki tormozlanish) turli xilda namoyon 
bo‘ladi. Shunday hodisalar bo‘ladiki qattiq qo‘rquvdan yurak-tomir sistemasi 
buzilishi sababli nobud bo‘lganlar ham bor. Tabiiy ofatlarni bartaraf etishda ruhiy 
tushkunlikka tushgan odamlarni ham ko‘rish mumkin, ular uzoq vaqt davomida 
vayron bo‘lgan joylarda maqsadsiz sandiraqlab yurishi mumkin. Insonlarni shu 
holatiga tushib qolishini sabablari quyidagicha: xavfsizlikni to‘satdan yuzaga 
kelishi, uni kelib chiqish sababini bilmasligi va tabiiy ofatni yoki avariyani yuz 
berishi mumkin bo‘lgan oqibatlarni bilmaslik, shu sharoitda o‘zini tutish 
qoidalarini, tajribasi va malakasi bo‘lmasligi, ma’naviy-psixologik tayyorgarligini 
kamligi sabab bo‘ladi.