|
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI
Amaliy ish
Guruh: 710-20
Bajardi: Shirinov Elmurod
6-modda. Kibermakonda shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini
himoya qilishning ustuvorligi prinsipi Kibermakonda shaxs, jamiyat va
davlat manfaatlarini tashqi va ichki tahdidlardan himoya qilish davlatning
kiberxavfsizligini ta’minlashda ustuvor hisoblanadi.
Kibermakonda shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini tashqi va ichki
tahdidlardan himoya qilish davlatning kiberxavfsizligini ta'minlashda
ustuvor hisoblanadi.
Bu ma'noni tushuntirish uchun, quyidagi tushunchalarni yoritishimiz
kerak:
Kibermakon - bu internet orqali o'zaro ulanishning, axborotlar va
kommunikatsiyalar tizimlarining, tizimlararo tarmoqlar va
kompyuterlarning o'zaro bog'lanishi yoki aloqador bo'lgan boshqa
asboblar va vositalarning umumiy tarmoqlar to'plamini ifodalaydi.
Shaxs
- kibermakonda foydalanuvchilar, o'zlarini identifikatsiya
qilgan shaxslar yoki tizimlardir.
Jamiat
- kibermakonda faoliyat olib boradigan shaxslarning umumiy
tarmoqlar to'plami, jamaodir.
Davlat
- bir mamlakat yoki hukumat tarkibidagi institutlar,
hukumatlararo tashkilotlar va qonunlar tomonidan boshqariladigan
tartibga ega hukumat tashkilotlarining to'plami.
Tashqi va ichki tahdidlar
- kiberxavfsizlikning tashqi tahdidlariga
misol sifatida tuzilgan xalqaro terrorizm, hujumlar yoki hukumatlar orqali
amalga oshirilgan kiber-hujumlar kiritilishi mumkin. Ichki tahdidlar esa,
hukumatlar, tergovchilar yoki boshqa jamiyat tashkilotlari tarkibidagi
kiber-jihodchilar yoki haydovchilar orqali amalga oshirilgan kiber-
hujumlardan kelib chiqishi mumkin.
Kiberxavfsizlik
- kibermakondagi tizimlar, axborotlar va
kommunikatsiyalar tizimlarida xavfsizlikni ta'minlash, kiber-hujumlarni
oldini olish va ma'lumotlarni himoya qilishni o'z ichiga olgan tartibnoma,
qoidalar va amalga oshirishlar to'plami.
Ustuvorlik
prinsipi deganda, bu degani xam, kiberxavfsizlikni
ustuvorlik bilan qabul qilingan tartibnoma va qoidalar tizimini amalga
oshirish, xususan, kibermakonda shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini
tahdidlardan himoya qilish uchun. Bu prinsip davlatning
kiberxavfsizligini ta'minlashda muhim hisoblanadi, chunki
kiberxavfsizlik talablarini amalga oshirish va tashkil etilgan
tartibnomalarni qo'llab-quvvatlash yordamida, kiber-hujumlarni oldini
olish va ma'lumotlarni himoya qilish mumkin bo'ladi.
Kiberxavfsizlikning ustuvorligi prinsipi, kibermakonda shaxs,
jamiyat va davlat manfaatlarini tahdidlardan himoya qilishning muhim
asosiy printsipi sifatida o'rin oladi. Bu printsipning asosiy maqsadi,
kiberxavfsizlikning talablarini tushunish, tahlil qilish, qo'llab-quvvatlash
va uning ustida amalga oshirilgan tartibnomalar va qoidalar orqali davlat,
jamiyat va shaxslarning himoyalashini ta'minlashdir.
Kiberxavfsizlik talablarini tushunish va tahlil qilishning muhim
ahamiyati bor. Bu, kiber-hujumlarni, tahdidlarni, tashqi va ichki xavfli
faktorlarni aniqlash va kiberxavfsizlikning eng asosiy zararlarga sabab
bo'lishi mumkin bo'lgan nuqtalarini aniqlashni o'z ichiga oladi.
Shuningdek, kiberxavfsizlikning jamiyat va davlat manfaatlariga ta'sirini
ham tahlil qilish kerak. Bu yordamida, muhim tizimlar, infrastruktura,
xizmatlar va shaxslarning ma'lumotlarini himoya qilish uchun nechta
resurslar sarflanishi va kiberxavfsizlikning ekonomik, siyosiy va ijtimoiy
tashkilotlarga ta'siri o'rganiladi.
Ustuvorlik prinsipi kiberxavfsizlikning amaliy asosiy qoidalarini
amalga oshirishni talab qiladi. Davlatlar kiberxavfsizlik sohasidagi
to'plumiy va siyosiy yo'nalishlarni qo'llab-quvvatlaydigan qonunlar,
qarorlar va tartibnomalar yaratishga oid kurashishlari kerak. Bu qoidalar
tashqi va ichki tahdidlarga qarshi qo'lga kiritilgan kiber-hujumlarni oldini
olish, kiber-talabalarni jiddiy ta'kidlash, ma'lumotlarni himoya qilish,
tashkilotlarni kiberxavfsizlik tizimlari bilan ta'minlash, xavfsizlik
sohasidagi hamkorlik va intizomiylikni o'rgatish, ma'lumotlar himoyasi
va qo'llab-quvvatlash tizimlarini rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
Ustuvorlik prinsipi asosida amalga oshirilgan kiberxavfsizlik chora-
tadbirlari shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini kiber-hujumlardan
himoya qilishga yordam beradi. Bu orqali muhim axborotlarga xavfsizlik
ta'minlanadi, elektron tijorat, banklar va moliyaviy tizimlar xavfsizlikni
ta'minlash mumkin bo'ladi. Davlatlar o'zlarini kiber-hujumlarga qarshi
himoya qilish uchun kiberxavfsizlik sohasidagi ilmiy-tadqiqot faoliyatini
ham rivojlantirishadi. Bu esa, kiberxavfsizlikning ustuvorligini
ta'minlashga ko'maklashadi va kiberxavfsizlikning yangilanishini kuzatib
borish, rivojlantirish va mustahkamlashni o'z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
