Texnologiyalar va pedagogik mahorat

rasmiylashtiriladi.
Jadvaldan  ko‘rinib  turibdiki,  tayanch  konspekt  ko‘rgazma!i  sxemani
 
tashkil  etmoqda.
V .F.Shatalov tayanch (tayanish) deganda bola harakatlarining taxm iniy 
asosini,  ichki fikrlash faoliyatining tashqi tashkil qilinish usulini tushunadi.
T ayanch  signal  o ‘zaro  uzviy  bog‘lovchi  ram zlar  (ishora,  so‘z,  sxema, 
rasm   va  h.o)  b o ‘lib,  qandaydir  m a ’noli  m ohiyatni  alm ashtiradi.
T ayanch  konspekt  -  o ‘quv  m ateriallari  o ‘zaro  b og ‘langan  usullarining
120

---

butun qismlari sifatida faktlar, tushunchalar. g ‘oyalartizim i o ‘rnida q o ‘llana 
oladigan  k o ‘rgazmali  konstruksiyalardan  iborat  qisqacha  shartli  konspekt 
k o ‘rinishidagi  tayanch  signallar  sistemasidir.
V .F .S h atalo v n in g   x izm atlari  sh u n d ak i,  u  m a sh g ‘u io tla rd a   yetarli 
darajad a  va  b arch an in g   faolligini  t a ’m inlovchi  o ‘quv  faoliyati  tizim ini 
ishlab chiqdi.  V .F.Shatalovning o ‘quv jarayoni texnologik sxemasi tablisada 
ko ‘rsatilgan.
V .F .S hatalo v  m etodikasi  4  b o sq ich d an   iborat b o ‘lib,  u lar b ir q an c h a 
usul  va  m etodik yechim larni o ‘z ichiga oladi:
1.  N azariyani  sinfda  o ‘rganish:  tax tad a  od diy  tu sh u n tirish   (b o ‘r, 
k o ‘rgazm ali  qu ro l,  0 ‘TV  bilan);  b o ‘yalgan  p lakat  —  tay an c h   konspekt 
b o ‘yicha  qayta  tu sh u n tirish ;  p lak at  b o ‘yicha  q isq ach a  b ay o n   qilish; 
o ‘q u vchilarning  o ‘z  konspektlari  ustida  individual  ishlashlari,  konspekt 
bloklari b o ‘yicha  keng  m ustahkam lash.
2
.  Uydagi  m ustaqil  ishlar:  tay an c h   k o n s p e k t+ d a rs lik + o ta -o n a la r 
y o rd a m i. 
0
‘q u v c h ila rg a   u q tirish :  k o n s p e k td a n   fo y d a la n g a n   h o ld a  
o ‘qituvchining tu sh u n tirg an larin i esla,  berilgan  m aterialn i  kitob dan  o ‘qi; 
o ‘q ig an larin g n i  k o nspekt  bilan  qiyosla;  k o n sp ek t  y o rd a m id a  darslik 
m ateriallarin i  s o ‘z!ab  b e r  (k o d la sh tirish -d e k o d la sh tirish );  konsp ektni 
so ‘zlab berish u ch u n  tayanch sifatida yodda saqla;  konspektni qayta ishlab 
chiqqish va nam unaga qiyosla.
3.  B irinchi  tak rorlash  -  konspektni  o ‘zlashtirish ni  h ar  to m o n la m a  
keng  nazorat qilish:  barcha o ‘quvchilar konspektni xotirasida qayta ishlab 
ch iq ad ilar,  o ‘qituvchi  u larn i p esh m a-p esh   tekshirib   boradi;  b ir vaqtnin g 
o ‘zida  «asta»  va  m agnitafon  o rqali  s o ‘rab  bo rad i;  yozm a  ishdan  so ‘ng 
o g ‘zaki  s o ‘rash  b oshlanadi.
4.  T ay a n ch   konsp ek tn i  o g ‘zaki  so ‘zlab  olish  -  o ‘zlashtirishdagi 
tashqi  n u tq   (o g ‘zaki)  faoliyatining  eng  m uhim   bo sq ich i,  u  tu rli  savol- 
jav o b lar jara y o n id a yuz beradi.
5.  Ikkinchi takrorlash-um um lashtirish  va bir tizim ga keltirish (tartibga 
tushirish):  o ‘zaro  n a z o ra t  darslari;  o ld in d an   sinov  savollari  r o ‘yxatini 
nashr qilish; tayyorlash; barcha turdagi nazoratlardan foydalanish (taxtada, 
astagina,  yozm a va b.);  o ‘zaro s o ‘rash va o ‘zaro yordam ;  o ‘yinli  u nsurlar 
(jam o alar bellashuvi,  rebusni  to p ish i va b.).
N a z o ra t,  b aholash.  V.F.  S hatilov  o ‘q u vchilarn in g  b ilim ,  m alaka  va 
k o ‘nikm alarini bo sq ich m a-b o sq ich   nazorat  qilishning bo sh  m uam m osini 
hal  qildi.  D oim iy  tashqi  n az o ratn i  o ‘z in i-o ‘zi  n a z o ra t  qilish  va  o ‘z- 
o ‘zini  b aholash  bilan  b o g ‘lash,  h a r  birini  b o sq ich m a-b o sq ic h   n azo rat 
qilish,  kuchi yetadigan darajada talab qilish,  doim o tuzatishning imkoniyati 
m avjudligi,  natijalar  oshkorligi,  ikki  b ah o n in g   y o ‘qligi  va  past  b ah o d an  
q o ‘rqishning  y o ‘qligi.
121

---