Texnologiya va

Ylavzii yuzasidan topshiriqlar
1. X o'jalikni intensiv va ekstensiv yuritishning farqi nimada?
2. Nima uchun ishlab chiqarishni intensivlashtirish y o'lig a o ‘tiladi?
3. M ahsulotnmg tannarxi nimada vujudga keladi?
4. Maktab ustaxonasida ishlab chiqarilgan buyum tan narxini 
arzonlashtirishning mumkin bo'lgan usullarini ay ting.
5. Maktab ustaxonasida tejamkorlik rejimi qanday amalga 
oshiriladi?
7.3. Y og‘ochga va metallga ishlov berish jarayonlari bilan
uyg‘unlashtirilgan xalq hunarm andchiligi texnologiyasi
Y og'och o'ym akorligi o ‘zbek xalq amaliy bezak san’atining bir 
turi. Bunda biror naqsh yoki tasvir taxta yoki y o g ‘och buyumlarga 
chizib kesib o'y ib kuydirib ishlanadi. Badiiy san’atniiig bu turi deyarli 
barcha xalqlarda m avjud b o ‘lib qadimgi sharqda antik dunyo 
mamlakatlari arxitekturasida keng ishlatilgan. Asrlar davomida 
Yevropa va Osiyo mamlakatlari da yog'och o ‘ymakorligining rivojlanib 
o'zig a xos badiiy uslublari shu singari yurtimizda ham y o g ‘och 
o'ym akorligi qadimdan rivojlanib uy-ro‘zg ‘or buyumlarida va 
m e’morchilikda 
keng 
qo ilanilgan. 
Bu 
o'ym akorlik 
qadimiy 
arxitekturaning eshik, darvoza, ustunlar, to‘sin, stol, xontaxta, quticha, 
ramka, qalamdon va boshqa buyum lami bezashda ishlatilib kelingan.
Yog‘och o ymakorligining o ‘ziga xos uslub va usullari bor 
masalan, Xiva y o g ‘och o'ym akorligi o ym asining manumentalligi, 
yog och tabiiy rangining saqlab qolishi bilan boshqalat dan farqlanadi.
Buxoro 
y og ‘och 
o'ym akorligi 
esa 
o ‘ym a 
naqshining 
jozibadorligi, jim jim a naqshlarini oltin, kumush suvi bilan bezatilishi, 
naqsh zaminida ranglardan foydalanishi bilan ajralib turadi.
M arg‘ilon y o g ‘och o'ym akorligi chuqur zatninli yassi o'ym ani 
qo ‘llab kelganlar. Toshkentda esa naqsh bilan qoplangan yassi 
bo'rtm ali, zaminsiz chizma yog'och o'ym akorligi keng tarqalgan. 
Y og'och o'ym akorligi Q o'qon, Xiva, Samarqand, Toshkent maktabiari 
mavjud. 
Yog och o ym akorligida qo'llaniladigan asboblari Yog och 
o'ym akorligida turli asboblar ishlatilib ular o 'zig a xos ishlarni bajaradi. 
Yog och o'ym akorligidagi asboblar ikki turga boTinadi, y a ’ni naqshni 
o'yish uchun o'ym a qalamlar va ikkinchisi naqsh qalamlar. Asboblami
128

---

shakli va bajaradigan ishiga qarab iskanalarning bir qancha xillari 
b o ia d i. M asalan. morpech. balik sirti. zamin. kovza. chekma iskana va 
boshqalar. lskanalar bajaradigan ishining xarakteriga karab nov iskana. 
chuv iskana (o ‘yishda). kingir iskana (teshishda) ishlatilmadi.
Xalq hunarmandchiligi asosida metallarga badiiy ishlov berish 
mexanik usulda (o ymakorli, zarb) qilish hamda himoyalovchi bezak 
qatlami bilan bezash (sirlash, zarxallash. kumush bilan xallash) usullari 
bilan amalga oshiriladi. 
Zarb qilish - buyumga sovuqlayin ishlov 
berish. y a’ni shampovka yoki o'ym a tasvirga b o lg a bilan zarb berish 
y o li bilan bo'rtm a tasvir hosil qilish jaravoni. Bu ishlar q o ld a yoki 
mexanizatsiyalashtirilgan holda bajarilishi mumkin. Zarb qilinadigan 
materiallar sifatida oltin. kumush, mis. alyuminiylardan foydalaniladi. 
Sirlash - qollaniladigan materiallar issiq va sovuq holda beriladi. 
Sirlashda qollaniladigan emal issiq va sovuq, shaffof va rangli b o lish i 
mumkin.