“texnologiya va uni o’qitish metodikasi” fanidan

 
Reja 
1. Gazlama turlari
2. Gazlamaga ishlov berish usullari
3. Gazlama bilan ishlashda ish joyini tashkil qilish
Tikish darslarida beriladigan politexnik bilim bolalarning bilim doiralarini 
kengaytiradi. Bolalarning tasavvurlarini insoniyat hayotida muhim oʻrinni 
egallovchi hamda keng tarqalgan materiallar va ularning xususiyatlari, sanoatning 
gazlama va tolali materiallar ishlab chiqaruvchi tarmoqlari, materiallardan texnika 
va insonning madaniy hamda maishiy ehtiyojlarini qondiruvchi ishlab chiqarish 
kabilar bilan boyitadi.
Amaliy mashgʻulotlar jarayonida oʻquvchilar turli asboblar hamda 
moslamalar, asosan qaychi, igna va oʻlchov asboblari bilan ishlash malakalarini 
egallaydilar. Ular bu asbob va moslamalarning har xil turlari bilan tanishadilar.
Gazlama bilan ishlaganda mehnat madaniyati, oʻz ishini rejalashtirish hamda 
tashkil etish koʻnikmasi rivojlanadi va takomillashadi. Bolalarning didlari ham 
jiddiy oʻsadi va takomillashadi. Dazmol, ip va boshqa materiallarni bir-biriga 
moslab tanlash, oʻquvchilarni ranglarning birikishi, Gazlama va ipning rangi bir-
biriga muvofiq kelishiga eʼtibor berishga oʻrgatadi. Oʻqituvchi oʻquv materiallarini 
darsda oʻquvchilarni politexnik bilim bilan qurollantirish amaliy ishlar jarayonida 
amalga oshiriladi. U darsda taʼlimning oʻquvchilarning faolliklarini, aqliy 

---

139 
qobiliyatlarini oʻstiradigan metod va usullardan foydalanadi. 1-sinf oʻquvchilari 
quyidagi koʻnikma, bilim va malakalarni egallab olishlari kerak:
1. Gazlama haqidagi umumiy tushunchalar bilan tanishtirish. Oʻsimlik 
(paxta, zigʻir)dan tayyorlanadigan gazlamalar haqida dastlabki maʼlumotlar 
beriladi. Gazlamaning tuzilishi, ulardagi iplarning toʻqilishi haqidagi ilk 
maʼlumotlar beriladi.
2. Gazlamalar asosan nimalarga moʻljallanganligi bilan tanishtirish: kiyim-
kechak, turmush narsalariga va shu kabilar.
3. Ishlatilishi (tikish, yamash, toʻqish iplari) va yoʻgʻon-ingichkaligiga koʻra 
farqlanadigan iplar bilan tanishtirish.
4. Tikish va toʻqishda ishlatiladigan asosiy asboblar hamda moslamalar 
(nina, qaychi, angishvona, toʻgʻnogʻich) va ularni saqlashning asosiy qoidalari 
bilan tanishtirish.
5. Sanchiluvchan asbob va moslamalarni ishlatganda texnika xavfsizligi 
qoidalari bilan tanishtirish. Tikish vaqtida toʻgʻri oʻtirish qoidalari, gigiyena 
talablari.
6. Kerakli uzunlikdagi ipni oʻlchash, uni qirqish yoʻllari bilan tanishtirish 
(ularni tishlab, tortib oʻzishga yoʻl qoʻymaslik), lentani oʻlchash va qirqish.
7. Ip va tolaga ishlov berish usullari bilan tanishtirish.
8. Yoʻgʻon ip va toladan toʻqishga oʻrgatish.
9. Ignaga ip oʻtkazish, tugun solish, ipni mustahkamlashni oʻrgatish.
10. “Baxya chok” (biriktiruvchi va bezovchi) tushunchalari bilan 
tushuntirish.
11. Oddiy andozalar tayyorlash. Oʻqituvchi chizmasiga muvofiq toʻgʻ ri 
burchak shaklidagi andozalar qilish.
12. Gazlamani andozaga koʻra chamalash.
13. Gazlamani qaychi bilan qirqish usullarini tanishtirish.
14. Gazlamani qalam yoki boʻr bilan belgilangan toʻgʻri yoki egri chiziq 
boʻylab qaychida qirqishni oʻrgatish.
15. Gazlamadan narsalar tikishni oʻrgatish.

---

140 
16. Tugma qadash usullarini oʻrgatish.
Bu mashgʻulotda oʻquvchilar natural ipak va jun tolali materiallari, 
toʻqimachilik sanoati mahsulotlari bilan tanishadilar. Namuna, rasm, chizma va 
berilgan oʻlchamlar boʻyicha andoza olishni va gazlamaning xususiyatlarini 
(pishiqligi, egiluvchanligi, tuzilishi)ni oʻrganadilar.
Bu darslarda oʻquvchilar sinfdagi jonli tabiat burchagi va maktab oʻquv 
tajriba hovlisi oʻsimlik oʻstirishga oid ishlar bilan shugʻullanadilar. Jonli tabiat 
burchagida 1-sinf oʻquvchilari xona oʻsimliklarini parvarishlashda hosil qilgan 
malakalarini mustahkamlaydilar. Oʻsimliklarni koʻchirib oʻtkazishni, ularni ildiz 
bosqichlarida va tupning boʻlinishidan koʻpaytirishni oʻrganib oladilar. Oʻquv-
tajriba hovlisida olib boriladigan ishlar sabzavot, gulli va manzarali oʻsimliklarni 
koʻchat qilib oʻstirish, meva va mevali daraxtlarni parvarish qilish, ayrim dala 
oʻsimliklarini uchastkada oʻstirishni oʻz ichiga oladi. Oʻqituvchi maktab hovlisida 
olib boriladigan ishlarda gulli, manzarali oʻsimliklarni oʻstirish bilan cheklanishi, 
shu asosda bolalarga dasturda talab etilgan bilim va malakalarni berishni koʻzda 
tutishi mumkin.
Boshlangʻich sinflarda bolalar faqat oʻsimliklarni oʻstirishga oid bilim va 
malaka hosil qilish bilangina cheklanmay, balki eng muhimi, qishloq xoʻjalik 
mehnatini sevishlari; uyushib ishlashlari va maqsadga erishish uchun astoydil 
harakat qilishlarni kerak.
2-sinf dasturida koʻzda tutilgan qishloq xoʻjalik mehnati turi va 
murakkabligi jihatdan xilma-xildir, binobarin bolalarni bu ishlarini bajarishga 
uyushtirish ham har xil boʻladi. Bu bolalarning tayyorlik darajasi va maʼlum bir 
ravishda ularning oldiga qoʻyilgan maqsadiga bogʻliq. Oʻqituvchining vazifasi 
mehnatni mumkin qadar bolalarning uyushqoqligini, doʻstligini va oʻrtoqlarcha 
oʻzaro bir-biriga yordam berishini mustahkamlaydigan formada tashkil etishdir.
Uchinchi sinfda sabzavot, gulli va manzarali oʻsimliklarni koʻchat qilib 
oʻstirishga oid tajriba almashish ishlarining asosiy temasi oʻsimliklarni oʻsishi va 
rivojlanishini boshqarishning usul va vositalari bilan tanishishdir. Uchinchi sinfda 
oʻquvchilar II sinfda boshlangʻich ayrim oʻsimliklarning turlarini oʻrganish va 

---

141 
navlarini sinash ishlarini davom ettirish bilan birga, oʻsimliklarni oʻgʻitlash va 
qoʻshimcha oziqlantirishni tajriba qiladilar. II sinfda bolalar urugʻni sepishdan 
oldin erga goʻng solish, rediska hovlisiga qanday taʼsir etishni bilib olganlar.
3-sinf oʻquvchilari pomidor koʻchati yoki bir yillik gulli, manzarali 
oʻsimliklarning oʻsishi va rivojlanishi uchun qoʻshimcha oziqlantirishga tegishli 
eng yaxshi oʻgʻitni aniqlaydilar. SHu maqsadda bolalar bir yashikdagi koʻchatni 
toʻliq mineral oʻgʻit eritmasi bilan, ikkinchisini organik oʻgʻit eritmasi bilan, 
uchinchi yashikdagini esa mahalliy oʻqit bilan oziqlantiradilar.
Tajribalarning umumiy mavzusi:
1. Pomidor yoki gulli, manzarali oʻsimliklar koʻchatini stakan, yashik yoki 
parnikda oʻstirish.
2. Ortiqcha Shoxchalarini olib tashlashning pomidorning pishish muddatiga 
taʼsiri.
3. Bir, ikki va uch poyali pomidorlarning oʻstirish.
4. Mineral va organik ozuqalarning pomidorning oʻsishi va rivojlanishiga 
taʼsiri.
5. Turli nav pomidorlarni bir xil tuproqda oʻstirish (boshqa sabzavotlar 
ustida ham shu tarzda tajriba olib borish mumkin). Oʻrni bilan ish davomida 
bolalarda paydo boʻladigan savollarni hal eta oladigan oddiy tajribalar ham oʻzib 
turish zarur.
Tajriba davomida oʻquvchilarning mustaqil fikrlashlariga, tugʻilgan 
savollarni mustaqil ham qilishlariga mumkin qadar kengroq imkon yaratib berish 
lozim. SHunda ular tajriba oʻtkazish yoʻllarini, shuningdek tajribadan koʻzda 
tutilgan maqsadni yaqqol tushunib oladilar.
Bolalar uchun urugʻni stakan, yashik va erga ekish, yaganalash oʻsimliklarni 
oʻsishi va rivojlanishiga qanday taʼsir etishini tajriba qilib koʻrish ayniqsa 
qiziqarlidir. Masalan, pomidor urugʻi 18 fevralda ivitiladi, boʻrtgan urugʻ 24 
fevralda tuproq toʻldirilgan yashik va qogʻoz stakanchalarga ekiladi. Stakandalar 
koʻchat yashigiga qoʻyiladi. Yashikdagi va stakandagi oʻsimliklar sugʻorildi va 
tuprogʻi yumshatildi, qisqasi yashik va stakandagi oʻsimliklar bir xilda parvarish 

---

142 
qilinadi. Oʻsimliklar ikki kundan keyin nish uradi. Dastlabki 2 barg koʻrinishi bilan 
oʻsimlik urugʻ sepiladigan yashikdan olinib, koʻchat ekiladigan yashikka 
oʻtkaziladi. Koʻchirib oʻtkazish vaqtida asosiy ildizning bir qismi chilpib 
tashlanadi, keyin oʻsimliklarning faqat ildizi emas, balki poyasining bir qismi ham 
tuproqqa koʻmiladi. 22 martda oʻsimlik koʻchat yashikdan olinib, birinchi asosiy 
bargcha poyasini tuproqqa koʻmib parnikka oʻtkaziladi. Xuddi shu kuni qogʻoz 
stakanchalardagi koʻchatlar ham yashigi bilan parnikka qoʻyiladi.
Aprel oyining boshida bolalar koʻchatlarning aralash usulda ochiq joyga 
ekdilar va bir oy davomida kuzatdilar. Qogʻoz stakanchalarda oʻstirilib, keyin 
oʻtkazilgan oʻsimliklar, bir joyga ekilib, shu erda oʻsgan oʻsimliklardan tubdan 
farq qiladi. Tarmoqdagi pomidorning poyasi kalta, baquvvat, barglari sersuv, toʻq 
yashil rangli yaxshi rivojlangan ildizda juda koʻp tomirchalar paydo boʻlgan. Bu 
ildizchalar oʻsimlikning erdagi poya qismidan oʻsib chiqqan. Aksincha, bir joyda 
urugʻdan oʻstirilgan pomidorning ildizi baquvvat va kam edi. Buning sababi 
bolalardan soʻralganda –bolalar bu savolga osongina javob berdilar:
Biz koʻchirib oʻtkazish vaqtida asosiy ildizning bir qismini chilpib tashladik. 
U sekin boshladi, yonidan chiqqan ildizchalar esa tez oʻsib ketdi, poyadan ham 
Shoxchalar oʻsib chiqdi. Oʻsimlikning poyasi bir oz tuproqqa koʻmilgani uchun 
qoʻshimcha ildizlar oʻsib chiqdi.
Tajriba natijasida bolalar pomidor ildiz sistemasining oʻsishi va 
rivojlanishini kishilarning harakatiga bogʻliq ekanligiga ishonch hosil qildilar. 
Tajriba uchun ikki hovli boʻlishi kerak. Birinchi hovlidagi pomidorning bachki 
Shoxchalari olib tashlanadi, ikkinchi hovlidagi pomidorniki esa olinmaydi. Tajriba 
vaqtida oʻqituvchi bolalarga bachkilarni yulish usullarini oʻrgatadi. Baʼzida bolalar 
bir va ikki poyali oʻsimlikni birinchi gulbargi ostidagi bachkini sezmay qoladilar. 
Natijada bir poyali oʻsimlik oʻrniga ikkinchi poyali, ikki poyali oʻrniga esa uch 
poyali oʻsimlik oʻsadi.
Bundan tashqari bolalar ikki poyali oʻsimlikning ikkala poyasida ham hosil 
borligini payqaydilar. Uch poyali oʻsimlikning hosili ikkita poyasida, ayrimlarida 
esa faqat asosiy poyasida ekanligining guvohi boʻladilar. Oʻquvchilar ikki poyali 

---

143 
pomidorning mevasi yirikroq boʻlib tezroq pishishini bilgach, qishloq xoʻjaligi 
uchun ikki poyali pomidor oʻstirish foydalidir degan xulosaga keladilar.

---

144