Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

9-§.
QO‘L CHOKLARI. QO‘L CHOKLARIDAN NAMUNALAR TIKISH

---

145
145
Qаviq 
turlаri Аmаlgа оshirish tаrtibi
Grаfik ko‘rinishi
Qаviq 
uzunligi
Vаqtin-
chаlik 
birlаsh-
tirish 
uchun 
to‘g‘ri
qаviq
Sirmа qаviqqаtоr 
dеtаllаrni vаqtinchа 
birlаshtirishdа ishlаtilаdi
Qаviqning uzunligi 
0,5–2,5 
cm
Qiya 
qаviq
Vаqtinchаlik bоstirmа
qiya qаviqqаtоrlаri 
gаzlаmаning gulini 
guligа tushirishdа, 
dаzmоllаsh jаrаyonidа 
surilib kеtishining оldini 
оlishdа qo‘llаnilаdi
Qаviqning uzunligi 
0,5–1 
cm
Sаlqi 
qаviq
Nusхаlаmа qаviqqаtоr 
bir dеtаldаn ikkinchi 
dеtаlgа simmеtrik 
nusха hоsil qilish uchun 
ishlаtilаdi
Qаviqning uzunligi 
0,7–1,5 
cm
Irоqi-
simоn 
qаviq
Yengil kiyimlаrgа ishlоv 
bеrishdа irоqisimоn 
qаviqlаr bеzаk bеrish 
sifаtidа ishlаtilаdi
Qаviqning uzunligi 
0,3–0,5 
cm
10 – Texnologiya, 5-sinf

---

146
146
Hаlqа-
simоn 
qаviq
Тo‘g‘ri qаviqqаtоrlаr 
bilаn tikilgаn buyumlаr 
uchlаrini mаhkаmlаshdа 
hаlqаsimоn qаviqlаrdаn 
fоydаlаnilаdi 
1 
cm
gа 3–5 
qаviq to‘g‘ri kеlishi 
mumkin
Izma 
qаviq
(t
ugma 
qadala­
digan
teshik
)
Izma qаviqlаr qirqmа 
izmalаrni qo‘ldа 
yo‘rmаsh uchun 
ishlаtilаdi
Qаviqlаr izma 
qirqimi chеtidаn vа 
bir-biridаn
bir хil mаsоfаdа 
yotishi, ipi bir tеkis 
tаrаng-
lаnishi lоzim
6-amaliy mashg‘ulot
Qo‘l choklaridan namunalar tayyorlash
Materiallar va asboblar: 
paxta yoki zig‘ir tolali gazla madan o‘qi tuvchi bergan 
o‘lchov bo‘yicha tayyorlangan namunalar, igna, ip, chizg‘ich, tikuvchilik bo‘ri, 
qaychilar, to‘g‘nag‘ichlar.

---

147
147
Q i z i q a r l i m a ’ l u m o t 
Bilasizmi, shunday qush borki, tikishni biladi. Bunday 
qushni “tikuvchi qush” deb atashadi. U barglarni bir-
biriga o‘simlik tolalari orqali bir lashtirib in quradi. 
Barglarning chetlarini tumshug‘i orqali teshib, o‘simlik 
tolalari bilan o‘rgimchaksimon shaklda birlashtirib 
qo‘yadi. Bunday qushlar Hindiston, Hin dixitoy, Shri-
Lanka, Yava o‘lkalarida uchraydi. 
VAZIFA
. 
Qo‘l choklaridan namunalar bajarish. 
1. Gazlama namunasi qirralarini iroqi va ilgakli qaviqqatorlar bilan bukib tikish. 
Chokning eni va qaviqqatorning uzunligi 4–5 millimetr.
2. Gazlama namunasining qirralarini bir marta qayirib ko‘klab tiking. Chokning 
eni – 8 millimetr. 
3. Gazlama namunasi qirralarini ikki marta bukib ko‘klang, chokning eni – 
3 millimetr.
4. Gazlama namunasini birlashtirib salqi chok tiking.
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Qo‘l choklari nima maqsadda qo‘llaniladi?
2. Qo‘l choklarini bajarishda qanday qoidalarga rioya qilish kerak?
3. Qo‘l choklari necha turdan iborat?
4. Vaqtincha va doimiy qo‘l choklari nimasi bilan farq qiladi?
5. Qo‘l choklaridan foydalanib, mustaqil buyum tiking.

---

148
148
Tikuv mashinalari ixtiro qilingunga qadar barcha tikuvchilik buyumlari qo‘l 
choklari orqali bajarilgan. Qadimda qo‘l ishlarini bajargan ustalarni “oltin igna 
sohiblari”, “mo‘jiza sohiblari” deb qadrlashgan. Qo‘l mehnatiga ko‘p vaqt 
sarf lansa-da, o‘zining nozikligi, nafisligi bilan ajralib turgan. Qo‘l choklarini 
bajarishga qaraganda tikuv mashinasida ishlash bir qancha qulay.
Zamonaviy tikuv mashinalari bir qancha jarayonni bajarishga moslashgan bo‘lib, 
universal va maxsus tikuv mashinalariga bo‘linadi. Universal tikuv mashinalari 
baxyaqatorning barcha turini bajaradi, izma, tugma, kashta tikadi. Ulardan, asosan, 
uy sharoitida foydalaniladi. Uy sharoitida bir kishi biron-bir buyumni boshidan 
oxirigacha tikadi. Maxsus tikuv mashinalari esa ishlab chiqarish korxonalarida 
qo‘llangan bo‘lib, bitta jarayonni bir kishi bajaradi. Maxsus mashinalar o‘ziga xos