Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

“hidor”
va 
“aulos”
–
 “naycha”
) – suyuqliklarning muvo-
zanat va harakat qonunlarini oʻrganish bilan shugʻullanadi. 
Suyuqliklar ishtirokida bir mexanizmning ikkinchi mexanizmini harakatga kel-
tirishiga asoslangan mexanizmlar 
gidravlik uzatmalar 
deyiladi.
Ishlash prinsipiga qarab gidravlik uzat malar 
hajmiy
va 
gidrodinamik
tur lar ga 
bo‘l i nadi:
1. Hajmiy gidravlik uzatmalar haj miy nasoslar yordamida ishlaydi. Bun day uzat-
malarda energiya suyuqlik orqali yetaklovchi valdan statik bosim sifatida uzatilib, 
gidrodvigatelni ishga tushiradi.
Bu uzatma 
gidrostatik uzatma
ham de-
yiladi.
Hajmiy gidravlik uzatmalarga gidro 
-
trans formatorni misol qilib keltirish mumkin
(4-rasm). Gidrotransformator (Transformator 
lotincha 
“transformo”
– “oʻzgartiraman”) su-
yuqlik ta’sirida harakatni o‘zgartirib beradigan 
gid ravlik uzatmadir. 
2. Gidrodinamik uzatmalar parrakli gid -
ro 
mashinalar yordamida ishlaydi. Bu yer-
da ish g‘ildiraklarga beriladigan bosim na ti-
jasida amalga oshiriladi. Bu uzatmalar ba’ zan 
turbouzatma
deb ataladi. Bunga sabab ularda 
markazdan qochma nasos va gidravlik tur-
binalardan birgalikda foydalanilganligidir.
Gidrodinamik uzatmalarga yuk ko‘tarish 
moslamasi (domkrat)ni misol qilib keltirish 
mumkin (5-rasm).
Mustahkamlash uchun savollar
1. Elektr dvigatellar (motorlar) deb nimaga aytiladi?
2. Batareyalar va ularning turlarini tushuntirib bering.
3. Nima uchun batareyalarga tushirilgan chiqindi qutisi belgisi ustidan 
taqiq 
chizig‘i 
tortib qo‘yiladi?
4. Ishlatib bo‘lingan batareyalarni utilizatsiya qilish deganda
nimani tushunasiz?
4-rasm. 
Gidrotransformator:
1 – qulflash muftasi; 2 – turbina g‘il-
diragi; 3 – nasos g‘ildiragi; 4 – reaktor 
g‘ildiragi; 5 – tishli uzatma.
1
2
3
4
5

---

205
205
5-rasm. 
Yuk ko‘tarish moslamasi (domkrat):
 1 – asos; 2 – porshen; 3 – ishchi suyuqlik 
(jidkost); 4 – tayanch nuqtasi; 5 – silindr; 6 – dasta; 7 – nasos; 8 – bosimni pasaytiruvchi 
klapan.