Texnologiya ta’limi metodikasi fanidan VI semestr uchun sessiya oraliq nazorat topshiriqlari -variant – topshiriq

TEXNOLOGIYA TA’LIMI METODIKASI FANIDAN VI SEMESTR UCHUN SESSIYA ORALIQ NAZORAT TOPSHIRIQLARI
5-VARIANT
1 – TOPSHIRIQ
Quyidagi savollarga yozma ravishda javob yozing. Javoblar qisqa va aniq bo‘lishi kerak.
1.Texnologiya fanidan ilmiy nazariy tadqiqotlar
Innovatsiya (inglizcha Innovation) – yangilik kiritish, yangilik demakdir. Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o‘qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik, uzgarishlar kiritish bo‘lib, uni amalga oshirishda asosan intraktiv metodlardan to‘liq foydalaniladi. Intraktiv metodlar bu jamoa bo‘lib fikrlash deb yuritiladi, ya’ni pedogik ta’sir etish usullari bo‘lib, ta’lim mazmuniining tarkibiy qismi xisoblanadi.
Texnologiya” – yunoncha «techne» so‘zidan olingan bo‘lib, mahorat, san’at, «logos» - so‘z, ta’limot ma’nolarini anglatadi.
“Texnologiya” – ishlab chiqarish nuqtai nazaridan olib qaraganda ob’ekt (predmet, buyum, hodisa, jarayon, jonli va jonsiz zot)larga maqsadga muvofiq ta’sir etib, uning xususiyati, shakli, holati kabilarni o‘zgartirish ma’nosini anglatadi. Mana masalan:
KEYS-STADI TEXNOLOGIYASI
Keys-stadining maqsad va vazifalariga muvofiq materiallar tanlash
Materiallarni qayta ishlash
Keys-stadi turini aniqlash
Keys-stadi maqsadi va vazifasiga muvofiq materialni moslash
Keys matni va unga qo‘yiladigan savollarini tuzish
Keys aprobatsiyasi (sinab ko‘rish)
Keys matnining oxirgi variantini shakllantirish


2.Texnologiya ta’limini tashkil qilishning didaktik tizimlari
O‘quv adabiyotlari- fanlar bo‘yicha tegishli o‘quv dasturi asosida zarur bilimlar majmuasi keltirilgan, o‘zlashtirish uslublari va didaktikasi yoritilgan manba bo‘lib, 2 xil shaklda tayyorlanadi.

1. 
   An’anaviy (bosma) o‘quv adabiyotlari qqog‘ozga chop etiladigan manba.
   
2. 
   Elektron o‘quv adabiyotlari – zamonaviy axborot texnologiyalari asosida ma’lumotlarni jamlash, tasvirlash, yangilash, saqlash, bilimlarni muloqot usulda taqdim etish va nazorat qilish imkoniyatlariga ega bo‘lgan manba.
   

Hozirgi kunda ta’lim va o‘qitish jarayonlariga boshqacha yondashuv hamda e’tibor bilan qaralmoqda. Ta’lim jarayoni o‘qituvchi va o‘quvchi o‘zaro munosabatidagi yaxlit jarayon bo‘lib, ushbu jarayon elektron o‘quv adabiyotlari – elektron darsliklar, video audio kassetalar, kompter dasturlari, televizion va radio o‘quv kurslari bilan uyg‘unlashib bormoqda. Bu jarayonda o‘qitish o‘quvchining ko‘proq ichki imkoniyatlari, intelektual potensiali, axborotni qabul qilishi va o‘zlashtirish xususiyatlariga bevosita bog‘liq.
Elektron o‘quv adabiyotlarining afzalliklaridan biri mustaqil ta’lim olishni, ijodiy fikrlashni, malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish orqali o‘quv materiallari va ilmiy ma’lumotlarni har tomonlama chuqur o‘zlashtirishlariga mo‘ljallanganligidadir. Shuningdek ushbu turdagi adabiyotlar ilmiy ma’lumotlarning jamlanganligi, ko‘rgazmalarga boyligi, ya’ni turli xil animatsiyalardan foydalanilganligi, ta’lim oluvchilarning yoshi va fiziologik xususiyatlarini hisobga olganligi jihatidan an’anaviy o‘quv adabiyotlaridan afzalligini e’tiborga olgan xolda ta’lim tizimida o‘quv adabiyotlarning elektron versiyasini yaratishga katta ahamiyat berilmoqda.
Birinchidan, elektron versiyada axborotlar zamonaviy usulda multimediya va animatsiya vositalari yordamida to‘laqonli yoritiladi.
Ikkinchidan olingan bilimlarni interaktiv usulida nazorat qilish imkoni mavjud.
Uchinchidan elektron o‘quv adabiyotlarda matnlar jozibali, ta’sirli shaklda bayon etiladi, asosiy tushuncha va ta’riflar aniq va ravshan yoziladi, shu bilan bir qatorda foydalanuvchilarning bilimlarini nazorat qilish imkoniyatiga egaligidir.
Elektron darslik o‘quvchilarning Davlat ta’lim standartida belgilab berilgan bilim, malaka va ko‘nikmalarni faol o‘zlashtirishga yordam beradi.
Elektron darslik quyidagi talablarga javob berishi kerak:

• 
  o‘quv dasturiga, elektron nashr talabiga mos kelishi;
  
• 
  fan mazmunini ochib berish uchun yetarlicha material va xajmga, illyustrativ materiallariga ega bo‘lishi;
  
• 
  darslikning barcha qismlariga va resurslarga erkin murojaat mavjudligi;
  
• 
  o‘zini-o‘zi baholash uchun nazorat savollarining mavjudligi.
  

Elektron darsliklarning xususiyatiga quyidagilar kiradi:

• 
  o‘quv materialini multimedia, ya’ni ma’lumot berishning vizual, gipermatn, ovoz shakllaridan foydalanilgan xolda taqdim etilishi;
  
• 
  turli o‘quv adabiyotlari – darslik, lug‘at, loyihalash ishlari va amaliy ishlar uchun tegishli ma’lumotlarning bir joyda joylashishi;
  
• 
  o‘rganuvchi va o‘rgatuvchi o‘rtasida bevosita aloqa o‘rnatilishi;
  
• 
  o‘quv materialiga nisbatan yengil o‘zgartirishlar kiritilishi va takomillashtirish imkoniyatlarining yaratilishi;
  
• 
  o‘quv materiali yaratish va nusxalashning arzonligi;
  
• 
  ta’limda masofadan o‘qitish uslubini tashkil etish imkoniyatining mavjudligi.
  

3.Texnologiya fani o’quv jarayonida ta’lim vositalaridan foydalanish metodikasi

Texnologiya fani o’quv jarayonida ta`lim vositalaridan foydalanish metodikasi
Ta’lim — tarbiya jarayonini sifati va samaradorligini oshirish ko‘p jihatdan ta’lim vositalari bilan qay darajada ta’limlanganligiga bog‘liq bo‘ladi.
Ta’lim jarayonini amalga oshirishda yordam beruvchi vositalarga ta’lim vositalari deyiladi.
Real ta’limvositalari, texnik vositalar va chop etilgan o‘quv materiallari. Real ta’lim vositalariga o‘qitishda qo‘llaniladigan barcha real yordamchi vositalar: mashinalar, traktorlar, jihozlar, dastgohlar, tayyor mahsulotlar va hokazolar kiradi. Texnik vositalariga, proyektor, kino apparat, o‘quv televideniyesi, videomagnitafon, kompyuter, videofilmlar, multimedia vahokazolarkiradi. Bundan tashqari sinf doskasi, doska — stend, doska — bloknot, kodoskoplar ham texnik vositalarga kiradi. Chop etilgan o‘quv materiallarlarga chop etilgan o‘tkazilgan barcha o‘quv va ko‘rgazmali materiallar kiradi.
Yuqoridagi ta’lim vositalari o‘qituvchi uchun, o‘quvchi uchun, hamda dars o‘tkazish uchun alohida variantlarini to‘g‘ri tanlash muhim ahamiyatga ega.
1.O‘qituvchi uchun vositalar: o‘quv predmetini o‘qitish metodikasi bo‘yicha qo‘llanmalar, shaxsiy metodika, murakkab masalalar bo‘yicha metodik tavsiyalar, o‘qituvchi tomonidan tayyorlangan metodik ishlanmalar, mantiqiy struktura.
2.O‘quvchi uchun vosita darslik, o‘quv qo‘llanma yoki o‘qituvchining ma’ruza matnlar jadvallar yo‘l-yo‘riq xaritalar,topshiriq kartochkalar va hokazolar.
Z. Dars o‘tkazish uchun plakatlar, diagrammalar, modellar, maketlar etalonlar, namoyish qilish jihozlari laboratoriya amaliy ishlarni o‘tkazish uchun jihozlar, audiovizual vositalar, diafilm, videoyozuvlar, diopoztivlar.
Tanlab olingan metod, shakl va vositalar bir-birini to‘ldirishi ya’ni uyg‘unlashuvi kerak.
Chop etilgan o‘quv materiallarlarga ta’lim oluvchilarga mustaqil ishlashga va ularning faollashuviga ko‘maklashadi. Ularga: tarqatma materiallar, ishchi varaqalari, nazorat (test) varaqalari, matnlar, o‘quv qo‘llanmalari va shu kabilar kiradi.
Sinf doskasi — o‘quv materialini vizual namoyish qilishning an’anaviy va qulay vositasidir. Undan o‘quv materialining asosiy tayanch nuqtalarini belgilashda, yoki biror narsani tez yozish lozim bo‘lganda foydalanish juda qulaydir. Bundan tashqari sinf doskasi ta’lim muassasasining har bir o‘quv xonasida mavjuddir.
Kamchiligi: yangi materialni tushuntirish uchun doskada yozilganlarni o‘chirishga to‘g‘ri keladi va avval yozilganlarni qayta ko‘rsatish imkoni bo‘lmaydi. Bundan tashqari o‘qituvchi doskaga yozayotganda tahsil oluvchilarga nisbatan teskari holatda bo‘ladi va uni eshitish qiyin bo‘ladi.
Doska-stend mashg‘ulotlarda o‘quv munozaralari, aqliy hujum, guruh ishlari va boshqa muhokamalar natijalarini hujjatlashtirishda foydalaniladigan o‘qitishning texnika vositasidir. Bunda stendga o‘sha kattalikdagi qqog‘oz qo‘yiladi va unga turli rangdagi hamda shakldagi kartochkalar yopishtiriladi. Mashg‘ulot vaqtida stendda mazkur kartochkalar yordamida sxemalar, tuzilmalar, sharhlar va shu kabilarni tuzish mumkin.
Doska-stendning afzalligi shundaki, unda kartochkalar (sxemalar, tuzilmalar, sharhlar va h.k.) joylashuvini xohlagan vaqtda o‘zgartirish imkoniyati mavjud. Shuningdek doska-stend bilan ishlaganda qisqa vaqt ichida barcha ta’lim oluvchilarning fikr-mulohazalari va g‘oyalarini qamrab olish va qayd etish imkoniga ega bo‘linadi.
Doska-bloknot - bu varaqlanadigan qqog‘ozli doska bo‘lib, unga marker bilan yoziladi. U turli muhokamalar yakunlari va natijalarni yaqqol namoyish etishda hamda eng muhim axborotlarni qayd etishda qo‘llaniladi. Uning afzalligi shundaki, xohlagan vaqtda oldingi yozilgan materiallarga qaytish mumkin va hatto o‘quv xonasiga osib qo‘yish ham mumkin.
Kadoskop (grafoproyektor) — shaffof plyonkadagi tasvir (slaydlar) ni ekranga proyeksiyalash uchun qo‘llaniladigan jihoz hisoblanadi. Undan ma’ruza vaqtida materiallarni namoyish qilish uchun, shuningdek guruh ishlari taqdimotida yordamchi vosita sifatida foydalaniladi. Kodoskop foydalanish uchun qulay, moslashuvchan vosita bo‘lib, bir marta tayyorlangan plenkadan ko‘p marta foydalanish mumkin, bundan tashqari doska bo‘lmagan hollarda asosiy tushunchalar, g‘oyalar va natijalarni o‘qituvchi plyonkaga flomaster yordamida to‘ppadan-to‘g‘ri yozib ko‘rsatishi ham mumkin.
Yuqorida sanab o‘tilgan ta’lim vositalaridan samarali foydalanish uchun o‘qituvchi qaysi vositani qachon qo‘llashini mashg‘ulot maqsadi va mazmunidan kelib chiqqan holda belgilab olishi muhimdir.
Tarqatma materiallar — ta’lim oluvchilar uchun o‘rganilayotgan mavzuga oid asosiy ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan, hajmi uncha katta bo‘lmagan (1 — 2 varaq) yozma o‘quv materiali hisoblanadi. Mazkur materiallar mashg‘ulotni qiziqarli qilish imkonini berib, ko‘p hollarda ta’lim oluvchilar uchun mustaqil ravishda o‘qib chiqib muhokama qilish uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Tarqatma materiallarni tayyorlash va qo‘llashda quyidagi qoidalarga rioya qilish lozim:
Ishchi varaqalar - guruhlarda, juft bo‘lib va individual mashqlar bajarishda qo‘llaniladi. Ular turli jadvallar shaklida bo‘lib, ta’lim oluvchilar tomonidan to‘ldirish talab qilinadi.
Nazorat varaqalari - mashg‘ulot yakunida ta’lim oluvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini tekshirishda qo‘llanilib, ular test savollari, masalalar va shu kabi shakllarda bo‘lishi mumkin.
Matnlar - dars mavzusi bo‘yicha mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rishda, mashg‘ulot davomida, shuningdek bilimlarni mustahkamlashda foydalanish uchun ta’lim oluvchilarga taqdim etiladi.
Fan-texnika va texnologiyalarning jadal rivojlanishi tufayli ta’lim tizimida foydalanilayotgan o‘quv adabiyotlari mazmunini isloh qilish, ularni mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat ehtiyojlaridan, fan, madaniyat, texnika va texnologiyalarning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqqan xolda qayta ishlab chiqish vazifasi qo‘yildi. Bu o‘z navbatida, ta’lim tizimi tamomila yangi mazmun kasb etayotgan ayni vaqtda, o‘quv adabiyotlari mazmunini qayta taxlildan o‘tkazish, shular asosida yangi avlod darsliklarini yaratish lozimligi ko‘rsatildi.
Ilm-fan jadal taraqqiy etayotgan zamonaviy axborot-kommunikatsiya tizimlari vositalari keng joriy etilgan jamiyatda turli fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, ta’lim oluvchilar oldigi ularni jadal egallash bilan bir qatorda, muntazam va mustaqil ravishda bilim izlash vazifasini qo‘ymoqda.
Shuning uchun “Uzluksiz ta’lim tizimi uchun o‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish konsepsiyasi” da o‘quv adabiyotlarning yangi avlodini yaratish uchun ilmiy-g‘oyaviy, uslubiy-didaktik, psixologik-pedagogik, sanitariya-gigiyena talablarni ishlab chiqish, o‘quv adabiyotlaridan to‘g‘ri va ratsional foydalanish maqsadida ularning mavjud shakllari va turlariga aniq ta’riflar berish hamda mamlakatimiz miqyosida zamonaviy o‘quv adabiyotlarini tayyorlash bo‘yicha dasturlarni amalga oshirish uchun strategiya masalalarini aniqlash vazifalari ko‘rsatilgan.
Shuningdek konsepsiya elektron o‘quv adabiyotlari bilim oluvchilarning tasavvurini kengaytirish, bilimlarini rivojlantirish va chuqurlashtirish, qo‘shimcha ma’lumotlar bilan ta’minlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ular ko‘proq chuqurlashtirib o‘qitiladigan fanlar bo‘yicha yaratilishi maqsadga muvofiq deb ko‘rsatilgan. Shuning uchun ta’lim tizimida fan va texnologiyalarning jadal rivojlanganligini e’tiborga olgan xolda, mazmuni tez o‘zgaruvchan, chuqurlashtirib o‘qitiladigan, umumkasbiy fanlar bo‘yicha elektron o‘quv adabiyotlarini tayyorlash maqsadga muvofiq.