Bog'liq Texnalogiya fanini o\'qitishda inovatsion pedagogik texnalogiyalar mustaqil
Aksiomatik yondashuv (V.M. Monaxov)
Muallifning fikricha, pedagogika fani azal-azaldan aksiomalardan foydalanib keladi. Ma’lumki, isbot talab qilinmaydigan holat aksioma deyiladi. Bunday holatlarni pedagogik jarayonda ko‘plab uchratish mumkin: sinf-dars tizimi, 45 minutlik dars, mavzuli reja va boshqa.
Keyingi yillarda biz ta’lim fazosini standartlashtirish jarayonining guvohi bo‘lyapmiz. Bu ish ancha murakkab va bajaruvchilar uchun kutilmagan holat bo‘ldi. Ta’lim standartlarining yuzaga kelishi mavjud vaziyatni birmuncha qiyinlashtirib yubordi, chunki standartning shartsiz bajarilishini kafolatlaydigan va pedagogik amaliyotga joriy etiladigan texnologiyalar ishlab chiqilmagan edi. har bir o‘quvchi(talaba) ta’lim standarti darajasiga erishishi uchun o‘quv yurtlaridagi mavjud an’anaviy metodikalar o‘rniga yangi pedagogik qurollar zarur bo‘ladi.
O‘quv jarayoni loyihasini texnologiya darajasiga chiqarish va bu loyihaning joriy etilishi o‘qituvchini yuqori malakali mutaxassisga aylantirish bilan birgalikda o‘rganuvchining mavqeini ham kuchaytiradi va ijodiy hamkorlikning yangi ufqlarini ochadi. Endi o‘qituvchi loyiha muallifi bo‘lib oladi, bu esa yangi vazifadir.
Muallif aksiomalar tizimini uch guruhga ajratadi. Birinchisi - pedagogik texnologiyalarni bir butun ta’limiy kenglikka qo‘shish aksiomalari, ikkinchisi - o‘quv jarayonini modellashtirish aksiomalari, uchinchisi - o‘quv jarayonini me’yorlash aksiomalari. O‘z navbatida ularning har biri o‘zida uchtadan aksiomalarni birlashtiradi.
Birinchisi (A1) - pedagogik texnologiyaning ta’lim makoniga talab qo‘yish aksiomasi; A2 - pedagogik texnologiyaning “o‘qituvchi“ tizimiga moslik aksiomasi; A3 - pedagogik texnologiyaning predmet metodikasi tizimiga nisbatan universallik aksiomasi.
Ikkinchi guruhga (A4) pedagogik texnologiya asosini tashkil etuvchi o‘quv jarayoni modelini loyihalash aksiomasi kiritiladi. Bu axborotli model quyidagi parametrli topshiriqlar yordamida tavsiflanadi:
- parametr (maqsadga joizlik) o‘quv-tarbiyaviy jarayonning umumiy maqsad va yo‘nalishini mikromaqsadlar tizimi ko‘rinishida ifoda etadi.
- parametr (tashxis) mikromaqsadlarga erishish yoki erishmaslik dalili to‘g‘risida boshqaruv axborotlarni mujassamlashtiradi.
- parametr (miqdorli o‘lchov) o‘quvchilarning mustaqil faoliyati xususiyatlari, xarakteri va hajmi haqida tashxisning muvaffaqiyatli o‘tishini kafolatlash uchun etarli bo‘lgan mazmunli va sonli axborotlar beradi.
- parametr (mantiqiy tuzilma) - bu o‘qituvchining metodik fikrlarini o‘quv jarayonining yaxlit va mantiqan ko‘rsatmali modeliga aylantirish bosqichini e’tiborga oladi va o‘qituvchi mahoratining yuksak darajasini belgilab beradi.
Bu faoliyat shunchalik o‘quv jarayoning mantiqiy tuzilmasi fotografiyasi emas, balki maxsus shakllangan ishchi maydon bo‘lib, unda barcha elementlar texnologik qonuniyatlar asosida ifodalanadi va ma’lum muolajalar yordamida etarlicha muqobillashtiriladi.
- parametr (tuzatish) pedagogik yaroqsizlik, ya’ni tashxisdan o‘tmagan o‘quvchilar haqida va tuzatishning metodik yo‘llari to‘g‘risidagi axborotlarni tasvirlaydi.
SHuningdek, ikkinchi gruhga (A5) o‘quv jarayoni modelining tashkil etuvchi ko‘rsatkichlari tizimi yaxlitligi va takrorlanuvchanligi aksiomasi ham kiritiladi.
O‘quv jarayonini texnologiyalashtrish ob’ektiv har qanday predmetning o‘quv mavzusi bo‘lishi kerak, uning hajmi esa qat’iyanligi bilan ajralib turadi: minumum - 6-8 dars, maksimum - 22-24 dars. Ana shu mavzu loyihasida bo‘lajak o‘quv jarayoni yuqorida nomlangan beshta parametr yordamida yaxlit beriladi va aynan shu o‘quv mavzusi har qaysi predmet bo‘yicha o‘qo‘v jarayonini loyihalashga imkon beradigan bir xildagi muolajalar ko‘rinishida texnologiyalashtirish va loyihalashning takrorlanuvchanligini ta’minlaydi.
Ikkinchi guruh tarkibiga kiradigan yana bir aksioma(A6) - bu o‘quv jarayonining axborotli modelini texnologiyalashtirishdir. V.M. Monaxov tajribasida bir mavzu doirasida beshta parametrlarni o‘zida mujassamlashtirgan o‘quv jarayoni loyihasining texnologik xaritalari yaratilgan. Texnologiya o‘qituvchini loyihalash muolajalari tizimi bilan qurollantirsa, texnologik xaritalar o‘quv mavzusi bo‘yicha o‘quv jarayoni loyihasining pasporti sifatida kerak bo‘ladi.
Muallif uchinchi guruh aksiomalarini (o‘quv jarayoni loyihasini me’yorlash) pedagogik texnologiya mavjudligining asosiy mahsuloti sifatida tavsiflaydi.
O‘qituvchining kasbiy faoliyatini texnologiyalashtirish aksiomasi (A7) kasbiy faoliyatning quyidagi inovatsion komponentlariga tegishli:
o‘quv jarayoni loyihasining pedagogik g‘oyalarini butun bir o‘quv yili uchun o‘qituvchi tomonidan o‘z xususiy metodik tajribasiga, o‘quv dasturi mazmuniga va davlat ta’lim standarti talablariga tayangan holda mikromaqsadlar ketma-ketligi ko‘rinishida ifodalash kasbiy ko‘nikmasi. Boshqacha qilib aytganda, bu - standart talablarini mikromaqsadlar tiliga o‘tkazishning texnologik muolajasidir, mikromaqsad esa o‘quvchilarning bilish va rivojlanish zinopoyasidir. Bu komponent bevosita an’anaviy o‘quv mavzularini qaytadan tuzish bilan bog‘liqdir.
texnologik xaritani loyihalash kasbiy ko‘nikmasi. Bu jarayon pedagogik mahorat cho‘qqisi hisoblanadi, sababi o‘qituvchi bo‘lajak o‘quv jarayonini oldindan ko‘ra biladi, o‘z g‘oyalarini texnologik xaritada qoidali tarzda tasvirlaydi.
Ta’kidlash joizki, bu kasbiy ko‘nikma etarlicha murakkab, ko‘p bosqichli, o‘z mohiyatiga ko‘ra integrativ bo‘lib o‘qituvchidan yaxshi rivojlangan refleks qobiliyatni talab etadi;
darsning axborotli xaritasini konstruksiyalash kasbiy ko‘nikmasi yoki bu xaritalar yig‘indisi har bir o‘quv mavzusi uchun bo‘lajak o‘quv jarayonining aniqlashtirilgan loyihasi hisoblanadi;
ikki pedagogik ob’ektni taqqoslash kasbiy ko‘nikmasi: texnologik xaritalar ko‘rinishidagi o‘quv jarayoni loyihasi va ma’lum sinfda real o‘quv jarayoni natijalari bilan birgalikda darsning axborotli xaritalar tizimi. Taqqoslashni aniq ko‘rsatkichlar va texnologik muolajalar bo‘yicha o‘tkazish kerak. qiyoslash muolajalari asosida tashxislash natijasiga ko‘ra mazkur sinfda o‘quv-tarbiyaviy faoliyat rivojini qayd etuvchi maxsus monitoring yotadi.
