Texnologik jarayonlarni modellashtirish va parametrlarni optimallashtirish

1.2 Un va yog’ zavodlarini ehtiyot qismlar bilan ta’linlashni tashkil etish masalalarini o’rganish

Oziqovqat sanoatining oʻsimlik moyi ishlab chiqarish yogʻlarni tozalash, gidrogenlash, dezodoratsiyalash, glitserin, margarin, mayonez, xoʻjalik sovunlari, sintetik moy kislotalari asosida kir yuvish vositalari, aliflar va b. mahsulotlar tayyorlashni oʻz ichiga oladigan tarmogʻi. Oʻzbekistonda Yo.m.s. oziqovqat sanoatining yetakchi tarmoqdaridan hisobanadi. Mamlakatda ishlab chiqariladigan oziqovqat sanoati umumiy mahsuloti hajmining 40% ga yaqinini beradi. OʻzRda Yo.m. s. rivojlanishi paxta yetishtirishning oʻsishi bilan bogʻliq boʻlgani sababli yogʻ-moy korxonalari xom ashyoga yaqin yerlarga qurilgan va respublikaning hamma viloyatlarida (Navoiy viloyatidan tashqari) mavjud. Oʻzbekistonning zamonaviy Yo.m. s.da yiliga 3,5 mln. tonna chigit va b. moyli oʻsimliklar urugʻlarini qayta ishlash quvvatiga ega boʻlgan 21 korxona ishlaydi (2001). Korxonalar Murakkab texnik tizimlarning (STS) ishlash tajribasi shuni ko'rsatadiki, tiklanish vaqti muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan keyin ularning ishlashi yo'l ehtiyot qismlarning mavjudligiga bog'liq (bundan keyin ehtiyot qismlar deb yuritiladi). Bilan birga ehtiyot qismlarning etishmasligi tizimning yaxshi saqlanib qolishiga olib keladi turli xil manbalardan etkazib berilishini kutish tufayli tiklanish vaqtining sezilarli darajada ko'payishi.

Hozirgi vaqtda ehtiyot qismlar, mol-mulk va aksessuarlar to'plamining narxi (SPTA) alohida namunalar narxi bilan taqqoslanadi STS. Zaxira buyumlar to'plamining tarkibi birlashtirilgan shuningdek, katta iqtisodiy xarajatlar bilan. Qachon bu metodik jihatdan asossiz o'sish ehtiyot qismlar hajmi va nomenklaturasi ta'minot tizimining narxini sezilarli darajada oshirishi mumkin SPTA (SPTA), ammo sezilarli pasayish ishlamay qoladigan vaqt bo'lmaydi, ya'ni haqiqiy xarajatlar olingan yutuqlarni oqlamaydi.

STSdagi ehtiyot qismlarning tarkibi va sarflanishini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ayrim turdagi elementlar uchun zaxira ehtiyojlardan oshib ketadi va ular turg'unlashadi, shu bilan birga boshqa ba'zi narsalar etishmayotgan bo'lsa.Shunday qilib, ilmiy amaliyotga joriy etish miqdoriy va hisoblashning tovush usullari ehtiyot qismlar to'plamlarining nomenklatura tarkibi va ularning tiklanadigan darajaga qo'yiladigan talablarga nisbatan SPD tarkibida oqilona joylashish STS katta iqtisodiy samaraga erishishga olib keladi.

Amaldagi ehtiyot qismlar to'plamlarini optimallashtirishning ma'lum usullari optimal echimni olishga imkon bermaydi. Buning sababi zaxira buyumlar to'plamidagi zaxiralarni hisoblashning mavjud analitik usullarida qo'llanilgan taxminlar, muhim xatolarga olib keladi

Korxonalarda jixozlarni turlar va ehtiyot qisimlari ko’plab ishlaydi bulardan biri Maydalashni tashkil etish butun texnologik jarayonning tejamkorligini sezilarli darajada aniqlab beradi. Maydalash qurilmasining turi va ohchami uning texnik tavsiflari, ya’ni unga tashlanayotgan va undan chiqayotgan bo'laklarning (donlarning) o'lchami, ish unumini, talab etiladigan quwati, xizmat ko‘rsatish murakkabligi va h.k. larni hisobga olgan holda tanlanadi. Misol uchun, konussimon maydalagich bir tekis ishlaydi va o‘zining og‘irlik birligida ish unumi yuqori va jag‘li maydalagichga nisbatan kam quwat sarflaydi. Lekin bu hamma hollarda ham konussimon maydalagichdan foydalanish mumkin degani emas. Shunday holat ham yuz berishi mumkinki, xomashyoning bo'laklarini maydalash uchun quwati talab darajasidan yuqoriroq bo‘lgan yirik o‘lchamli konussimon maydalagichdan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Bunda maydalagich to‘la yuklanmay qolishi va uning foydali ish koeffltsienti past boflishi mumkin. Shuning uchun maydalash sistemasini iqtisodiy tahlil qilmay turib, maydalagich turini tanlash mumkin emas.