“texnogen hám dramaturgiya kórkem óneri” kafedrasi “ dawís jazíw aksessuarlarí

“ Fonoavtograf uskenesi ” 
1898 jilda birinshi ma’rte dawisti magnit lentag’a jaziw qollanildi. Keyin, 
ala katushkali magnitafonnan kassetali pleerg’a deyin,mikrokasseta, kasseta, CD-

---

pleerler, magnitola, ha’rqiyli flesh tasiwshilar, ha’m zamanago’y MP-3 pleerler 
payda boldi.Zamanago’y ja’miyetti sanli dawis signallarisiz ko’z aldimizg’a 
keltiriw ju’da’ qiyin,sonin’ ushin oni jazip aliw ushin u’skeneler kompleksi payda 
bola basladi. Yag’niy aytqanda miksher pultlar payda bola basladi.
Miksher pulti – bul studiya qurilmalarinin’ en’ kerekli u’skenesi bolip 
esaplanadi. Miksher (Mixer) – inglis tilinen aling’an bolip aralastiriw degendi 
bildiredi.Bir yamasa bir neshe mikrofon ha’mde liniyali dawis signallarin 
tegislewshi elektron u’skene. 
Miksher pulti dawis signallarin qa’liplestiriw, tayarlaw, qayta islew ha’m 
efirge uzatiw ushin mo’lsherlengen.Zamanago’y miksher pultlar da’sturlerdi 
qa’liplestiriw traktina kiretug’in quramali u’skenelerden bolip esaplanadi. Olardin’ 
quramina ko’p sanli bloklar ha’m basqariw qurilmalari kiredi. Miksher pultlari 
to’mendegi funktsiyalardi atqaradi: 

---

- ayriqsha dereklerden shig’ip turg’an signallardi basqariw ha’m ma’lim 
da’rejede bir- birin aralastiriw; 
-signal dereklerinen shig’ip,ma’lim bir ta’rizde gruppalasqan ba’lentliklerdi 
basqariw ; 
- uliwma shig’iw signallari ba’lentliklerin basqariw; 
- dawis signallari chastota spektirin o’zgertiw; 
- signallardi ku’sheyttiriw; 
- signal ba’lentligi ha’m dinamik diapazonin avtobasqariw ja’rdeminde 
qosimsha basqariw; 
- pult jalg’ang’an suniy reverberatorlar ja’rdeminde signaldin’ akustik 
dawisin o’zgertiw; 
- esittiriwlerdin’ ayirim bo’limlerinen eittiriwdi qa’liplestiriw, ha’m esitiw 
a’spablari ja’rdeminde dawis signallarin baqlaw. 
Ha’zirgi waqitta miksher pultlari belgileniwi ha’m imkaniyatina qarap dawis 
jaziw rejissyor pultlari, montaj ha’m qayta jaziw pultlari ha’m esittiriw pultlari 
bolip bo’linedi. 
Dawis jaziw pultlari mikrofon kanallari sanina qarap:
kishi (6-12 kanal)
orta (16-20 kanal)
u’lken (24-40 ha’m onnanda ko’p) pultlarg’a bo’linedi. 
Montaj ha’m qayta jaziw pultlari a’piwayi bolip, 4-6 kiris ha’m 2 shig’is 
kanalina iye boladi. 
Esittiriw miksher pultlari 6-8 kiris ha’m 2 shig’is kanallarina iye. 
Qol burag’ishi (miksher) ,onin’ uzatiw koeffitsenti ses rejissyori ya’ki ses operatori 
ornatqanina baylanisli halda o’zgeredi. Signallardin’ nominal ko’leminen 
minimumg’a shekem o’zgeriwin ta’miynlew ushin diapazoni 80 dB kem bolmawi 
kerek.Miksher pultlarindag’i aralastirg’ish bir neshe derekten shig’ip turg’an 
signaldi birlestirip (qosip) bir uliwmaliq signalg’a aylandiradi. Aralastirg’ish 
ma’lim ko’riniste bir- biri menen baylang’an bir neshe qol burag’ishlari. Sonin’ 

---

ushin aralastirg’ishlarg’a qoyilatug’in tiykarg’i talaplardin’ biri – jeke burag’ishlar 
o’z ara bir-birine ta’sir etpewi kerek. 
Miksher pulti – bul ha’r qiyli dereklerden keliwshi seslik xabarlar ushin 
arnalg’an qurilma esaplanadi. A’piwayi etip aytsaq miksherge mikrofonlardi,saz 
a’spablardi qosiwg’a boladi,keyin dawis signalin akustikaliq sistemag’a jazip 
aliwg’a 
boladi.Bunnan 
tisqari 
miksher 
ja’rdeminde 
tembrdi 
tuwrilap 
sazlawg’a,kiristin’ 
seziwshen’ligin 
beriwde,signaldi 
qosimsha 
shig’isqa 
bag’darlawg’a,effekt protsessori arqali signaldi qayta islewge boladi.Analogli ha’m 
sanli miksher pultlari bar bolip kiris ha’m shig’istin’ ko’lemine qaray 
ayiriladi,professional kontsertli ha’m studiyali miksher pultlar,qag’iyda boyinsha 
32 den kem bolmag’an kiris ha’m 6 dan aslam aux qa iye.Kiristegi ku’shli 
ekvalayzer,4 ya’ki onnanda kishi gruppa, sondayaq joqari aniqliqtag’i ha’m uzin 
kirisli feyderler menen ta’miyinlengen. 
Miksher pult qurilisi – ha’rqanday miksher pult kiris ha’m shig’is 
sektsiyalarina 
iye.Kiris sektsiyasi belgili ko’lemdegi kiris kanallarinan 
turadi,monofoniyaliq ha’m stereofoniyaliq.Ha’r bir mono kanal a’dette 2 uya 
menen ornatilg’an: mikrofon ushin ya’ki liniyali signal deregine. 
Ha’rbir kiris kanali birqansha qayta islew bloklari ha’m signal bag’darlarinan 
turadi.Olardin’ tiykarg’ilari: 
- Seziwshen’ regulirovkali da’slepki ku’sheytkish ol kiris signalina turaqli 
da’rejeni optimal tu’rde beredi. 
- Basim tu’rdegi ko’pshilik miksher pultlari kiriste kondensatorli mikrofonlar ya’ki 
ayirim di-bokslardan paydalaniwda kerek bolatug’in fantomli pitaniye deregine iye 
bolip esaplanadi. 
- Ko’p siziqli ekvalayzer, signaldin’ chastotaliq xarateristikasin tuwrilawg’a 
mu’mkinshilik jaratadi.Professional miksher pultlari 6 g’a shekemgi ko’lemdegi 
yarim parametrli siziq regulirovkasi menen ta’miyinlenedi. 
- Qosimsha shinalar ushin kiris signalinin’ blok bag’darlari (Aux), olardan sirtqi 
effekt protsessori arqali signaldi qayta islew ushin qollaniladi,ya’ki oni arnawli 
monitorli liniyag’a jiberiwde qollaniladi.Miksher pulti konfiguratsiyasina 

---

qaray,Aux 2 den 12 shekem boliwi mu’mkin.Ha’r qanday Aux shina 2 rejimde 
islewi mu’mkin.Pre ha’m Post – bular feyder dawis ba’lentligi jag’dayinan 
shinadag’i signal da’rejesi g’a’rezliligin aniqlaydi.Usilayinsha Aux shinada kiris 
dereklerinin’ individual miksin (balans) jaratiw mu’mkin. 
- Seslik stereo kartinadag’i signal halatin aniqlawg’a jardem beriwshi 
panoramalastiriw regulyatori. 
- Feyder dawis beriwshi kiris signali kanallarinin’ uliwma balansindag’i da’rejesin 
aniqlawshi.
Miksher pultinin’ shig’is sektsiyasi o’zinde basqariw sistemasin ha’m pultte bar 
bolg’an ba’rshe shig’islardin’ bag’darlarin o’zinde ja’mlegen.Bul sektsiya 
to’mendegilerden turadi: 
- Uliwma (basli) shig’istin’ darejesinin’ feyderinen 
- Kishi gruppalardin’ yacheykalari,olar belgili maqsette kiris signallarin 
birlestiriwge ha’m bunday gruppalar arqali bir feyder menen basqariw ya’ki ha’tte 
gruppani arnawli shig’isqa jiberiwge mu’mkinshilik beriwshi universal shinalardi 
o’z ishine aladi. 
- Aux-shina shig’isinin’ regulyator da’rejesinen,Aux shinalarg’a arnalg’an 
shig’islardan tisqari ko’pshilik miksher pultlar qosimsha kiris bolip sanalatug’in 
Aux-kirislerdi o’z ishine aladi. A’dette “jiberiw-qaytariw” sistemasi sirtqi effekt 
protsessori arqali Aux shina signallarin qayta islewde qollaniladi. 
- Qosimsh funktsiyalarda,mis: uliwma ekvalayzer, mono signaldag’i uliwma stereo 
shig’istin’ summatori matritsa (universal shinalardin’ qosimsha jiynag’i) 
naushniktag’i arnawli kanallardin’ esitiw bloklari h.t.b. 

---

Kiristin’ seziwshen’ligi – Gain- Miksher konsolina kiriwshi signal,ma’selen 
mikrofonnan ju’da’ a’zzi onin’ menen turaqli tu’rde islew ushin ku’sheytkish bar 
(preamp). Gain regulyatori mine usi ku’sheytkish u’skenenin’ ku’shin aniqlaydi. 
Gain 
sazlawinda 
uliwma 
qag’iyda 
bar 
– 
PFL 
knopkasain 
basamiz.Usilayinsha 
biz 
uliwma 
indikatorda 
kiriw 
signalinin’ 
da’rejesin 
ko’riwimizge boladi, ha’m Gain burag’ishin sari bolip janip basilmag’ansha 
aylandirip turamiz ha’m azmaz alip turamiz ( Indikator ha’rdayim “jasil zona” da 
turiwi ushin). 
Kesik filtr – High pass filtr – Hpf – to’mendi kesiw ushin xizmet 
etedi.Bunday za’ru’rlik birinshi na’wbette vocal mikrofonlarin paydalang’anda 
ju’zege keledi.Bunday jag’dayda to’mengi quramliq hesh qanday ro’l 
oynamaydi,ha’tte bazida kesent beredi ya’ki dawisti buzadi.Tiykarinan pultlarda 
aldinnan ornatilg’an basqarilmaytug’in 80 ya’ki 100 Hz filtr turadi. 

---

Ekvalayzer bo’limi – EQ – Dawis tembrin o’zgertiwge mu’mkinshilik 
beredi. En’ aldi menen miksher dereklerinde qosilg’an sesliklerdi sazlaw 
instrumenti sipatinda paydalaniladi. Ko’pshilik u’lken bolmag’an pultlarda 
sektsiya EQ 3 regulyatordan turadi: 
Hi (joqari chastota) Mid (orta) Low (to’men). 
Qatan’ apparatlarda yarim parametriyaliq ekvalayzer ornatilg’an,olarda bir 
regulyator arqali siz tuwrilaw sazlaw ushin kerekli chastotani tan’lawin’izg’a 
boladi, al basqasi arqqali oni pa’seytiw ya’ki ko’teriwge boladi. 
Posil\Jiberiw Aux- siganldi qosimsha shig’isqa jiberiwge mu’mkinshilik boliw 
ushin kerek esaplanadi. Rever ya’ki delaydi qosiw ushin bul signaldi effect 
protsessorina o’tkeriw mu’mkin.Aling’an signaldi monitorg’a jiberiwge boladi.Bul 
waqitta monitor akustikasinda jeke miksti jaratiw mu’mkin, yag’niy Aux qa 
ha’rtu’rli kanallardan ha’rqiyli ko’lemdegi sesti bere otirip jaratiw mu’mkin. 
Panorama – balans pan – jalg’ang’an derektin’ panorama balansin 
o’zgertiwshi regulyator. A’piwayi aytqanda onin’ ja’rdeminde shep ha’m on’g’a 
bag’darlawg’a boladi .

---

Ha’zirgi ku’nde miksherlar dawis ku’sheytkishinin’ ba’rshe tarawinda 
qollaniladi.Dawis jaziw studiyalarinda, kontserttegi u’skenelerde, translyatsiyaliq 
u’skenelerde ha’m radiostantsiyalarda.Kompakt ha’m mobil seslik jiynag’i ushin 
tuwri keletug’in ku’shli ku’sheytkishli miksherlerde bar. Ayirim professional 
studiyali ha’m kontsertli miksher konsollari ba’rshe regulyatorlardin’ electron 
motorikasi menen ta’miyinlenedi. Olar kompyuter o’zin basqariwg’a 
mu’mkinshilik beredi,bunda konsoldin’ o’zi analog tu’rde qaladi, biraq olardin’ 
qollaniliwi belgili da’rejedegi baha menen sheklenedi. 
Sanli miksher pultlari arnawli itibarg’a ilayiq, tiykarg’i abzallig’i bag’darlar 
ha’m qayta islewdin’ funktsional bloklarinan turiwi esaplanadi.Ba’rshe sazlawdin’ 
presetta saqlaniw imkaniyatinda sonday – aq anag’urlim da’rejedegi kompakt 
razmerlerinde. Biraq kiris signallarin sanli etiw ha’m sanli signallardi analogli etip 
qayta o’zgertiw bul texnologiyanin’ u’ken ko’lemdegi qarsilaslarinin’ payda 
boliwina alip keldi. Bunnan tisqari ha’rqanday dawis jaziw rejissyorina ba’rshe 
funktsiya ha’m organlar tu’sinikli bolg’an a’dettegi miksher konsollardan sanli 
miksherlerdin’ o’zin u’yrenip aliwda belgili waqitti talap etiwi menen ajiralip 
turadi. Basqa miksher pultlar klasi radiostantsiya konsollarin quraydi. Bunday 
miksherler a’dette joqari sipatli ha’m ju’da’ isenimli component ha’m feyderler 

---

menen ta’miyinlenedi,sonday – aq telefon signalin a’piwayi seslikke o’zgertiwshi 
yacheykani o’z ishine aliwshi “ Telefon gibrid ” ler menen ta’miyinlenedi.