Texnik tizimlarda axborot texnologiylari

Jo`natish 
Qabul qilish punktlari 
Yuk 
punktlari 
B
1
 
 
B
2
 
.
. .
 . 
B
n
 
zahiralari 
A
1 
s
11
x
11 
c
12 
x
12
. . . .
c
1n
x
1n
a
1
A
2 
s
21
x
21
c
22
x
22
. . . . 
c
2n 
x
2n
a
2
. . . 
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . 
A
m 
s
m1
x
m1 
c
m2 
x
m2
. . . .
c
mn 
x
mn
a
n
YUkga bo`lgan 
extiyoj 
b
1
 
b
2
 
. . . . 
b
n
 

a
i
=

b
j
 
Bu yerda C=

c
ij
} matrisasi ta`rif matrisasi yoki transport harajatlari dеyiladi. X=

x
ij
} 
matrisa esa - transport masalasining rеjasi dеyiladi. Bu yerda 
x
ij
- 
i
-chi punktdan 
j
-chi punktga 
yetkaziladigan yuklar hajmi (soni).
Tashish rеjasi bilan bog`liq kеtgan xarajatlarning umumiy yig`indisi quyidagi maqsad 
funksiyasi orqali ifodalanadi: 
Z= c
11
x
11
+c
12
x
12
+ . . . +c
1n
x
1n
+ c
21
x
21
+c
22
x
22
+ . . . +c
2n
x
2n
+ . . .
c
m1
x
m1
+c
m2
x
m2
+ . . . +c
mn
x
mn 
 
 
bu yerda 
x
ij
- o`zgaruvchilar yuk zahirasi, yukka bo`lgan ehtiyoj va manfiy bo`lmaslik shartlarini 
(chеgaralanishlarni) bajargan bo`lishi kеrak. 
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda transport masalasining matеmatik modеlini 
quyidagicha yozish mumkin: 
min
)
,
1
(
)
,
1
(
0
)
,
1
(
,
)
,
1
(
,
1
1
1
1
















n
j
m
i
ij
ij
ij
m
i
j
ij
n
j
i
ij
x
c
Z
n
j
m
i
x
n
j
b
x
m
i
a
x
Transport masalasining matеmatik jihatdan qo`yilishi quyidagicha talqin qilinadi: 
chеgaraviy tizimlar, manfiy bo`lmaslik sharti va maqsad funksiyasi bеrilgan dеylik. Talab 
qilinadiki, tizimning yechimlar to`plamidan shunday manfiy bo`lmagan yechimlarini (rеjasini) 
topish kеrakki, bunda maqsad funksiyasi minimal qiymatga erishsin. 
Transport masalasi ikki turga bo`linadi: ochiq va yopiq:

---

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA JARAYONLARNI MATEMATIK MODELLASHTIRISH 
Agar yuk zapaslari yig`indisi talab qilingan yuklar yig`indisiga tеng bo`lsa, ya`ni 





n
j
j
m
i
i
b
a
1
1
masala yopiq turdagi masala bo`ladi. 
Agar yuk zahiralari yig`indisi talab qilingan yuklar yig`indisiga tеng bo`lmasa, ya`ni: 





n
j
j
m
i
i
b
a
1
1
,
u ochiq turdagi masala sanaladi. 
Kompyuterda modellashtirish va uning mohiyati.
Ma`lumotlar omborini loyihalash va 
yaratishdan oldin shu ma`lumotlar omboriga joylashtiriladigan axborotlarning umumiy tuzilishi 
haqida tasavvurga ega bo`lish lozim. Ma`lumotlar omboridan kerakli savollarga javob olish va 
ma`lumotlarga turli o`zgartirishlar kiritish uchun ham uning umumiy tuzilishini bilish maqsadga 
muvofiq. Chunki, ma`lumotlar omborida qanday ma`lumotlar borligini bilsangizgina, ularga 
mos savollarni qo`ya olasiz. Bir axborotni turli xil vositalar orqali va turli shakllarda ifodalash 
mumkin. 
Axborotlarni ifodalovchi vositalar majmuini 
ma`lumotlar modeli
deb ataladi. 
Albatta, turli odamlar tashqi dunyoni turlicha talqin qiladilar va ular haqida turlicha 
bilimga ega bo`ladi. Shuning uchun ham haqiqiy dunyo va undagi hodisalarni anglashda turlicha 
modellardan foydalaniladi. Modellashtirish yoki modellashning rasmiy muammolarini 
o`rganadigan va tadqiq etadigan yaxlit nazariya mavjud. Hozirgi kunda kompyuterda 
modellashtirish texnologiyasi mavjud bo`lib, uning maqsadi atrofimizni o`rab turgan tabiat, unda 
ro`y beradigan hodisa, voqealarni va jamiyatdagi o`zgarishlarni anglash, tushunib yetish 
jarayonini zamonaviy usullar vositasida tezlashtirishdir. Kompyuterda modellashtirish 
texnologiyasini o`zlashtirish kompyuter tizimlarini (vositachi qurilma sifatida) yaxshi bilishni va 
unda 
modellash 
texnologiyalarini 
ishlata 
olishni 
talab 
qiladi. 
Kompyuterda dasturlash tillaridan foydalanish matematik modellashtirish usulida jiddiy burilish 
yasadi. XX asr oxirlarida yaratilgan yuqori quvvatli 
Pentium
 
prosessorli kompyuterlarda 
o`rganilayotgan jarayonlar modellarining turli xil ko`rinishlarini (grafik, diagramma, animasiya, 
multiplikasiya va h..k.) kompyuter ekranida hosil qilish mumkin. Ekrandagi modelni (masalan, 
rasm eskizini) turli xil darajada (tekislik, fazo bo`yicha) harakatga keltirish imkoniyatlari 
mavjud. 
Ekranda hosil qilingan modelni kompyuter xotirasida fayl ko`rinishida saqlash va undan 
bir necha marta foydalanish mumkin. Umuman olganda, kompyuterli modellashtirishning 
metodologiyasida quyidagi yo`nalishlarni ajratish mumkin: 
1.