Texnik tizimlarda axborot texnologiylari

Nazorat savollari 
1. Takrorlanuvchi jarayon deganda nimani tushunasiz? 
2. Qanday takrorlash operatorlarini bilasiz? 
3. break va continue kalit so’zlari qanday hollarda qo’llanadi? 
 
10-ma’ruza 
Mavzu: Massivlar bilan ishlash. Bir va ikki o’lchovli massivlar. 
Reja: 
1.
Borland C++ Builder 6 ning strukturalashgan toifalari.
2.
Muntazam toifa. Qatorlar, literal (belgi)lar, funktsiyalar, ko’rsatkichlar. 
3.
Parametrlarni funktsiyalarga uzatish. Lokal, statik, dinamik o’zgaruvchilar.
4.
Sohalarda strukturalashgan dasturlarni qo’llanishi.
5.
Massivlar, Bir va ko’p o’lchamli massivlar.
6.
Konsol rejimda massivlarni ishlatgan holda dastur tuzish.
7.
Dinamik massivlar bilan ishlash. Vizual rejimda massivlar bilan ishlash.
8.
StringGrid, ListBox, ComboBox komponentlari.
9.
Muhandislik masalalarini yechishda matritsa xisoblashlarni qo’llash 
Tayanch so‘z va iboralar: 
regulyar, berilganlar, massiv, bir o’lchovli, ko’p o’lchovli, 
massiv uzunligi, static, dinamik, element, index, qator, ustun
Berilganlar massivi 
Xotirada ketma-ket (regulyar) joylashgan bir xil turdagi qiymatlarga massiv deyiladi.
Massiv – bu fiksirlangan miqdordagi ayrim qiymatlarning (massiv elementlarining) 
tartiblangan majmuasidir.

---

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA JARAYONLARNI MATEMATIK MODELLASHTIRISH 
Odatda massivlar katta xajmdagi, lekin cheklangan miqdorda va tartiblangan qiymatlarni 
qayta ishlash bilan bog’liq masalalarni yechishda yuzaga keladi. Faraz qilaylik, talabalar 
guruhining reyting ballari bilan ishlash (reytingni aniqlash, tartiblash, saralash va x.k.) masalasi 
berilgan bo’lsin. Ushbu masalani hal etishda berilganlar (reyting ballari)ning tartiblangan ketma-
ketligi zarur bo’ladi. Bu yerda “tartiblangan” deganda ketma-ketlikning har bir qiymati o’z 
o’rniga ega bo’lishi nazarda tutiladi. 
Berilganlar ketma-ketligini ikki hil usulda hosil qilish mumkin.
Birinchi usul - har bir talaba reytingi uchun alohida qiymat aniqlash: reyting1 … 
reytingN; 
Ikkinchi usul – berilganlar ketma-ketligini yagona nom bilan aniqlab, uning qiymatlariga 
murojaatni shu qiymatlarning ketma-ketlikda joylashgan o’rnining nomeri (indeksi) orqali 
amalga oshirishdir. 
Demak, massiv – bu fiksirlangan miqdordagi ayrim qiymatlarning tartiblangan 
majmuasidir. Barcha elementlar bir hil turda bo’lishi kerak va bu tur element turi yoki massiv 
uchun tayanch tur deb nomlanadi.
Massivning har bir elementiga massiv nomi hamda kvadrat qavs ichiga olingan element 
sektori deb nomlanuvchi indeksni ko’rsatish orqali murojaat qilinadi. 
[] 
Bu ko’rinishga hususiy o’zgaruvchi deyiladi, chunki uning qiymati massivning alohida 
elementidir. Massiv ementlarini uning tartib raqami (yoki oddiy raqam) orqali belgilash indeksli 
o’zgaruvchilar deyiladi.
Massiv indeksi sifatida butun son qo’llaniladi. Umuman olganda massiv indeksi sifatida 
butun son qiymatini qabul qiladigan ixtiyoriy ifoda qo’llanishi mumkin. Ifoda sifatida 
o’zgaruvchini olish ham mumkin. Bunda o’zgaruvchi qiymati o’zgarishi bilan murojaat 
qilinayotgan massiv elementini aniqlovchi indeks ham o’zgaradi. Demak dasturdagi bitta 
indeksli o’zgaruvchi orqali massivning barcha elementlarini belgilash mumkin.