Texnalogiyalar universiteti telekomunikatsiya fakuteti

4. Atom fizikasi vositalari yordamida vaqt birligini aniqlash va amalga oshirish.

Astronomlar tomonidan topib berilgan aniq vaqtni ≪asrash≫ uchun, maxsus atom soatlaridan foydalaniladi. Bunday soatlarning yurishi, atomda o'zgarmas chastotali tebranma jarayonlarga tayanganidan, juda yuqori aniqlikka ega bo'ladi. Atom soati (kvant soati) – vaqtni o‘lchashda ishlatiladigan qurilma. Atom soatida vaqtni o‘lchash uchun o‘zgarmas davriy jarayon sifatida atomlarning xususiy tebranishlaridan foydalaniladi. Atom soatida "mayatnik" vazifasini atomlar bajaradi. Atomlar bir energiya sathidan ikkinchi energiya sathiga o‘tganda ularning nurlanish chastotasi Atom soati yurishini rostlab turadi. Atom soati vaqtni astronomik usullardagidan ham aniqroq o‘lchashga imkon beradi (xatolik 10~" – 10~13). Hozir qo‘llanilayotgan atom etalonlarida seziyning atom dastalaridan foydalanilmoqda.

Lui Essen va Jek Perri birinchi atom soati bilan 1955 yilda

Atom soati. Atom soatining ishlash prinsipiInsonlar ko’p yillar davomida vaqtni yana ham aniq o’lchashga intilishdi. Bu borada texnika va ilm-fan rivojlanishi katta yordam berdi. Yani atom soatlari ishlab chiqildi. Bu esa vaqtni juda ham aniq hisoblashga yordam berdi. Bunda aniqlik juda ham katta. Bir necha milliard yilda 1 soniyaga adashishi mumkin. Bunda bir soniya etib atom massasi 133 ga teng bo’lgan seziyning o’tishi mos keladigan ikkita ma’lum atomlar orasida 9 192 631 770 ta nurlanish hosil bo’lishiga ketadigan vaqt nazarda tutiladi.

Fiziklar jahondagi eng aniq atom soatlarini ishlab chiqishdi AQSH va Singapur fiziklari ayni damda jahonning eng aniq ishlovchi atom soati deb hisoblanayotgan qurilmani ishlab chiqishdi. Yangi soatlar 15 milliard yilda atigi bir soniyaga adashishi mumkin – taqqoslash uchun, olimlarning hisob-kitoblariga ko‘ra, astronomik Olamning yoshi 13,8 milliard yilga teng. Yangi qurilma xona haroratida ishlay oladi va o‘zidan avvalgi atom soatlaridek kriogen sovutishni talab qilmaydi.

Xulosa
Vaqtni astranomik olchash deganda yulduzlarga va quyoshga vaqtiga qarab o’lchash tushuniladi. Yulduz vaqtiga qarab o’chashda ko’ra quyosh vaqtiga qarab vaqtni o’lchash bizga oson bo’lar ekan.

Sutka deb yerni o’z o’qi atrofida bir marta to’liq aylanib chiqishiga aytiladi. Bu vaqt 23 soat 56 minut 4 sekundni tashkil etadi. Biz buni yaxlitlab 24 soat deb aytamiz

Yerni quyosh atrofida aylanib chiqishi 365 kun 6 soat 9 minut 9 sekundni tashikil etadi. Quyosh artofida yerni aylanishi ellips shaklga o’xshab aylanadi.

Atom fizikasi vositalari vaqtni aniq o’lchashda ishlatiladi. Atom soatlari vaqtni aniq hisoblaydi, ular bir necha milliard yilda 1 soniyaga adashishi mukin.

Foydalanilgan adabiyotlar. 

1. Abduraxmonov Q.P, Axmedova N.A, Xamidov V.S Fizika Darslik 2018-yil

2. M. Mamadazimov Astranomiya. Darslik. 2008-yil.

3. Ijtimoiy tarmoqlar. Wikipedia.com