Тестология ва унинг фанлар тизимидаги ўрни режа

Текширувчилар ва ситуатив омиллар
Кўпгина тадқиқодларда натижалар нормал кўрсатгич бермаслиги мумкин. Бунда барча текширувчилар жавобларининг формулировка низоми тузилади. Клиник усуллар билан ҳам объектив текширилади.Биринчи галда текширувчи методикани қачон қўллагани, аниқ сана, вақт, кун ҳам ҳисобга олинади. Тестнинг қайси хусусиятларни очишдаги муваффаққияти, ёки чегараси, сўзлардаги қўлланган образлар,характер уйғунлиги,стереотипик хусусиятлар ҳам четлаб ўтилмайди.
Ситуатив омиллар-бу тестларда қўлланган вазият, ўзидаги кечинма, қабул қилинмаган стимул, шу билан бирга тестга ойдинлик киритувчи ҳар бир четда қолган ҳолатлар. Охирги қилинадиган иш бу,аниқ жавобларни текшириб,назарий ориентация олиш ва гипотеза қилиш,қолаверса, ўз кечинмалари билан солиштириш, ўз навбатида шахснинг динамик структурасини аниқлашдир.
Ишончлилик – бу проектив тестлар учун ҳам қўлланиладиган психометрик талаб бўлиб, агар бунга эътибор берилмаса, натижалар интерпретациясини тўхтатиб қўйиш мумкин. Агар тест натижалари талабга жавоб бермаса, ретест ўтказиш талаб этилади. ТАТ методикасида, айниқса, ўтказилган сана ва жавоблар протоколи аниқ солиштирилиши ҳам самара бериши мумкин. Ранглар индекси хам ҳисобга олинади.
Валидлик- бу тестларнинг иккинчи психометрик талаби бўлиб психодиагностикада турлича изоҳланади. Валидлик методиканинг сифатини ҳамда ўрганилган хусусият масъуллиги ва баҳолаш, нимани ўрганишга қодирлигини изоҳловчи тушунчадир. Экспериментал назорат ҳолати ҳам валидлик белгилашда муҳим саналади. Кўплаб Роршах тести ҳақидаги маълумотларда методологик ёндашувлар ёлғон, деган маълумотлар валидлик тўғрисида учрайди. Масалан, клиник тадқиқодчилар, ишларида адашишлар учраган. Мисол учун 1966-йилдаги (H.J.Kinslenger) тадқиқотда бир стимулда учрамаган белгилар иккинчи стимулда учраган. Бу эса критериал группаларга ажратишни талаб этган (8, 93-103). Валидлик ва ишончлилик агар қийинчиликка олиб келса, ретест қоидалари қўлланилади. Ретест ўтказилгандан кейин, олдинги тест натижалари билан солиштирилади. Агар текширилувчи олдинги текширувда вазифани тушунмасдан бажарган бўлса, унга методика моҳияти яна тушунтирилади. Тест ўтказилган сана ва ой аниқ қайд килиб олинади. Тестларнинг психометрик талабларига кўра, проектив тестларнинг аниқ стандартини олиш қийин, чунки, улар новербал характердаги вазифалардан ташкил топган. Уларни гуруҳларга ажратиш ёки структурага солиш керак бўлади. Ана шунда берилган стимуллар ва чизилган расмлардаги тафовутлар келиб чиқади. Бунинг учун тадқиқодчи аввало тестларнинг бир-биридан фарқини ажрата олиш керак. Умуман олганда, стандартга солиш масаласи совет олимлари билан ғарб олимларини кўп қийнаб келган муаммо ҳисобланади. Ғарб мутахассислари кўпинча, кўплаб тадқиқотларида расмлар характер мазмунига кўра гуруҳларга ажратилиб, умумий белгилар олинган. Россияда проектив тестларга қўйиладиган талаблар бирмунча орқада қолган. Улар кўпроқ текширилувчиларнинг ёш хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда умумий меъёр белгилашга ҳаракат қилганлар. Бир тарафдан эса, жинс хусусиятлари ҳам ҳисобга олинган. Лекин проектив тестларга норма беришда бошқа оригинал вариантларни ҳам ҳисобга олиш керак. Бу тестларни гуруҳлашни, умумий ўхшашлик чиқариш, стимуллар мазмунини аниқлашни ҳам ўз ичига олади. Баъзида синалувчиларда яна қайта текшириш ўтказиш талаб этилади. Яна бир томони, барча текширилувчилар вазифаларидаги мазмунан ўхшаш ёки кўп такрорланган ҳолатлар ҳисобга олинади. Проектив методикалар фақат тадқиқотчидан енгил ва оригинал вариант орқали ҳал этилишини кутади. Чунки, аниқ стандарт олиш жуда мураккаб.