Тесты для самоконтроля. Книга будет полезной также для магистров и практикующих детских хирургов

 
Gipertrofik 
pilorostenoz, 
bolalarda 
oshqozonni 
o‘tkazuvchanligini 
buzilishiga  olib  keladi  va  quyidagi  klinik  simptomlar  bilan  kechadi:  qayt  qilish, 
og‘riq,  ko‘ngil  aynash,  qorin  epigastral  sohasini  shishishi.  Keltirilgan 
simptomlardan  birinchi  o‘rinda  qusish,  qusuq  massalarida  o‘t  aralashmaganligi  – 
oshqozon tutilishining asosiy farqlovchi belgisi hisoblanadi. Ko‘pincha bu simptom 
bolalarda  gipertrofik  pilorostenoz  borligidan  dalolat  beradi.  Lekin  obstruksiya 
belgilari  boshqa  kam  uchraydigan  va  kam  holatlarda  o‘tkir  namoyon  buladigan 
tug‘ma  kasalliklar  bilan  ham  bog‘liq  bo‘lishi  mumkin.  Bular  pilorik  sfinkter 
atreziyasi, me’da atoniyasi, antral qism membranasi, me’da ikkilanishi va me’dani 
o‘tkir  buralishi.  Bolalarda  o‘tsiz  qayt  qilishda  differensial  tashxislashda  xirurgik 
bo‘lmagan 
sabablarni: 
ovqatlantirishni 
buzilishi 
(ko‘p 
yoki 
noto‘g‘ri 
ovqatlantirish),  pilorospazm,  kardiya  xalaziyasi  yoki  gastroezofageal  reflyuksni 
ham hisobga olish kerak. 
Etiologiya va patogenez. Gipertrofik pilorostenoz rivojlanishida ko‘p faktorlar 
ahamiyatga  ega:  pilorusning  nerv  elementlari  chala  rivojlanganligi  va  degenerativ 
o‘zgarishlari,  oziqlantirish  xarakteri  (masalan  ko‘krak  bilan  oziqlantirish),  onada 
yoki  bolada gastrin miqdorini oshganligi,  gastrin-sekretin  ta’sirini buzilishi.  Lekin 
bu faktorlarni ishonarligi savol ostida qolyapti. Gistoximik tekshiruvlar natijalasida 
pilorostenoz 
bilan 
og‘rigan 
bemorlarda 
neyropeptidergik 
innervatsiya 
yetishmovchiligi aniqlangan.  
 Pilorusning  mushak  qavati  gipertrofiyasi  postnatal  davrda  rivojlanadi  deb 
hisolanadi,  chunki  pilostenoz  simpomlari  kam  holatlarda  tug‘ilgan  vaqtda 
kuzatiladi,  hayotining  2–5-haftalarida  namoyon  bo‘ladi.  Shuning  uchun  «tug‘ma 
gipertrofik  pilorostenoz»  termini  balkim  unchalik  to‘g‘ri  emas.  Bu  kasallikning 
asosida  pilorik  qisimning  shilliq  qavati  gipertrofiyasi  yotishi  haqida  fikirlar 
bildirilgan, uning shishishi obstruksiyaga va ikkilamchi mushaklar gipertrofiyasiga 
olib  keladi.  Pilorostenoz  haqidagi  bunday  fikirlar,  bemorlarni  oziqlantirishi 

---

 
135 
to‘xtatilgandan so‘ng, obstruktiv holatlar yo‘qolishi bilan o‘z klinik isbotini topadi. 
Aynan  shu  kuzatuvlar  pilorostenozni  davolashda  noxirurgik  usulni  -  ko‘p  vaqt  oz 
miqdor suyuqlik bilan oziqlantirish usulini qo‘llash harakatlarini keltirib chiqargan. 
Bunday konservativ terapiya natijasida ko‘p bemorlarda kasallikni klinik ko‘rinishi 
yo‘qolishi  mumkin  bo‘lsa  ham,  uzoq  muddat  davolanish  va  shuning  bilan  bog‘liq 
asoratlar bu usulni keng tarqalishiga imkon bermadi. 
Patologik anatomiya. Pilorik sfinkterining bioptati morfologik tekshirilganda, 
mushaklar gipertrofiyasi, ya’ni ularning tolalari kattalashganligi, umumiy soni ko‘p 
o‘zgarmaganligi  aniqlandi.  Oddiy  piloromiotomiyadan  so‘ng,  gipertrofiyalangan 
mushaklar  normal  holatga  kelgan,  faqat  bir  oz  qoldiq  chandiq  qolgan.  Bunday 
morfologik  manzara  uzoq  vaqt  davom  etgan  konservativ  davodan  so‘ng  spontan 
tuzalishdan  so‘ng  ham  kuzatiladi.  Lekin,  konservativ  terapiya  olib  borilgandan 
so‘ng,  uzoq  muddatlarda  qoldiq  yoki  yangidan  hosil  bo‘lgan  pilorik  obstruksiya 
simptomlari kuzatilishi mumkin. 
Klinika  va  tashxislash.  Tipik  hollarda  pilorostenozda  qusish  chaqaloq 
hayotining  2-3  haftalarida  namayon  bo‘ladi,  doim  o‘t  aralashmagan,  kuchli 
(favvorasimon),  kasallik  boshlanish  davrida  bir  oz  to‘xtashi  yoki  noaniq  bo‘lishi 
mumkin.  Kusish  oziqlangandan  so‘ng  30-60  minutdan  keyin  paydo  bo‘lib,  hajmi 
emgan sutiga nisbatan ko‘p bo‘ladi. Bola gipotrofik, teri va shilliq qavatlari quriq, 
qusgandan  keyin  ham  och  ko‘rinadi.  Qusuq  massalarida  o‘t  aralashmagan  bo‘lsa 
ham, rangi jigar rang yoki «kofe quyqasi rangida bo‘ladi, rivojlanadigan proksimal 
gastrit  sababli  qon  ketish  bilan  bog‘liq  bo‘ladi.  Ko‘krak  bilan  emiziladigan 
bolalarda  pilorostenoz  ko‘proq  rivojlanishi  haqida  kuzatuvlar  bor.  Qusish 
epizodlari  keskin  og‘irlashishi  va  tezlashishi  ko‘payishi,  bolani  oshqozonda 
tvorogsimon  massalar  hosil  qilevchi  aralashmalar  bilan  oziqlantirishga 
o‘tkazilganda kuzatiladi. Bolaga dekstrozasuvli oziqlantirish  o‘tkazilganda, qusish 
chastotasi  kamayadi.  Aralashmalar  berilganda  qayt  qilish  kuchayganligi  sababli, 
ularni  hazm  bo‘lmasligiga  gumon  qilib,  bolalarga  ko‘p  marotaba  ovqatlar 
almashtiriladi,  bu  esa  tana  vaznini  yo‘qotilishiga,  ba’zan  qabziyatga  va  shu  bilan 
bog‘liq  degidratatsiyaga  olib  keladi.  Lekin,  hozirgi  paytda  pilorostenoz  bilan 

---

 
136 
og‘rigan bolalarning tashqi ko‘rinishi, ilgari yozilgan, o‘layotgan bemorlarni tashqi 
ko‘rinishidan  keskin  farq  qiladi.  Pediatrlar  va  umumiy  amaliyot  shifokorlarining 
pilorostenoz  manzarasi  haqida  yuqori  ma’lumotga  egaligi,  bu  patologiyani  erta 
tashxislanishiga  va  oziqlanish  buzilishi,  og‘ir  degidratatsiyani  va  elektrolit 
disbalansini  rivojlanishini  kamayishiga  olib  keldi.  Kuchsizlangan  chala  tug‘ilgan 
bolalarda  pilorostenozni  klinik  ko‘rinishi  yashirin  bulib,  bu  tashxis  gumon 
qilinmaydi va natijada davolash juda kech boshlanadi. 
Pilorostenoz  tashxisi  oddiy  fizikal  tekshiruvda  qo‘yilishi  mumkun.  Ko‘ruv 
davrida  bolani  oziqlantirish  tashxislashda  katta  yordam  beradi,  chunki  bu  vaqtda 
bolada  oshqozonni  ko‘rinadigan  peristaltikasi  paydo  bo‘ladi.  Peristaltik  to‘lqinlar 
epigastral  sohada,oshqozon  proeksiyasida  chapdan  o‘ngga  yo‘naladi  va  qusishdan 
oldin hosil bo‘ladi («qum soat» simptomi). Favvorasimon qusish, o‘t aralashmagan, 
ba’zan jigarran shilliq bilan kuzatiladi. Pilorostenozda oshqozon, chuqur burmalar 
hisobiga,  bir  tekisda  kengaygayadi,  shuning  uchun  qusish  uni  suyuq  luqma  va 
gazlardan,  zondda  tortganga  nisbatan  samaraliroq  bo‘shatadi.  Gipertrofiyalangan 
pilorusning  «olivasini»  palpator  aniqlash  katta  diagnostik  ahamiyatga  ega.  Qorin 
palpatsiyasi,  qorin  mushaklari  maksimal  bo‘shashganida  yengillashadi,  shuning 
uchun  uni  medani  oziqlantirilgandan  so‘ng  chaqirilgan  qusishdan,yoki  xolsiz 
bolalarda  zondlash  va  aspiratsiyadan  keyin  o‘tkaziladi.  Gipertrofiyalangan  pilorus 
ko‘pincha  qattiq,  harakatlanuvchi,  uzunligi  2  sm,  kindik  ustida,bir  oz  o‘ngroq 
joylashadi. Qorin oldi devorin kranial yo‘nalishda paypaslaganda, harakatlanuvchi 
kattiq  o‘smasimon  hosilani  aniqlashga,  chuqurroq  paypaslanganda  barmoqlar 
orasiga  ushlashga  imkoniyat  beradi.  Bu  tashxislash  usulini  pilorostenoz  bilan 
og‘rigan  ko‘p  bolalarda  o‘tkazish  mumkin  va  tashxisni  to‘g‘ri  qo‘yishda  yordam 
beradi.  Bu  tekshiruv  usulini  o‘tkazish  uchun  medikamentoz  sedatatsiya  qo‘llash 
mumkin.  Anamnez  va  klinik  manzara  asosida  bolada  pilorostenoz  gumon  qilinib, 
lekin  pilorus  paypaslanmasa,  boshqa  tashxislash  usullaridan  foydalanish  lozim. 
Pilorostenozga xos simptom- «qum soat» simptomi (15.1-rasm), bu simptom qorin 
oldi  devorida  barmoqlar  bilan(«ko‘ylak»  simptomiga  o‘xshash)  tez  o‘tkazilganda 
kuzatiladi. 

---

 
137