Teshayeva shaxnozaning

CD-ROM disk yurituvchilarining tuzilishi.
CD-ROM jamlovchilari musiqali disklar proigrivatellaridan asosan elektr signallar kodlarini ochadigan mikroprotsessori bilan farq qiladi. Tovushli proigrivatellarda kompakt-diskka yozilgan raqamli ma`lumotlar stereokuchaytirgichga keladigan anomanli elektr signallarga almashtiriladi. Bunda unchalik katta bo‘lmagan xatoliklarga yo‘l qo‘yiladi – asosiysi, ular odam quman‘i sezgirlik chegaralaridan tashqarida yotsa bo‘ldi. CD-ROM jamlovchisidan o‘qishda esa xatoliklar bo‘lishi mumkin emas. Har bir bit mutlaqo aniq o‘qilishi lozim, shuning uchun CD-ROM diski butun hajmining ancha qismini xatoliklar korrektsiyasi kodlari ( Error Correcting Code -ECC) egallaydi. Ular yordamida ko‘pchilik hollarda noto‘g‘ri o‘qilgan ma`lumotlarni topish va to‘g‘rilash mumkin, bu esa adashishlar ehtimolligini qoniqarli miqdorgacha pasaytirish imkonini beradi.
Quyida CD-ROM jamlovchisi ishlash algoritmi keltirilgan:

1. Yarim- o‘tkazgichli lazer (6.9-rasm) kam quvvatli infraqizil nurli generatsiyalaydi, u akslantiruvchi oynaga tushadi.

   
   

2. Servodvigatel o‘rnatma mikroprotsessordan kelayotgan buyruqlar bo‘yicha akslantiruvchi oynali harakatlanuvchi karetkani kompakt-diskdagi kerakli yo‘lkaga keltiradi.

   
   

3. Diskdan qaytgan nur disk ostida joylashgan linzada fokuslanadi, oynadan akslanadi va ajratuvchi prizmaga tushadi.

   
   

4. Ajratuvchi prizma akslangan (qattiq) nurni boshqa fokuslovchi linzaga yo‘naltiradi.

   
   

5. Bu linza qaytgan nurni fotodatchikka yo‘naltiradi, u yorug‘lik energiyasini elektr impulslariga aylantiradi.

   
   

6. Fotodatchikdagi kelgan signallar o‘rnatma mikroprotsessorda kodi ochiladi va kompyuterga ma`lumotlar shaklida uzatiladi

   
   

13-rasm. CD-ROM jamlovchining tuzilmasi.
Disk sirtiga belgilangan (tushirilgan) shtrixlar turli uzunlikka ega. Qaytgan nur intensivligi o‘zgarib boradi va shu bilan u mos ravishda fotodatchikka kelayotgan elektr signalini o‘zgartiradi. Ma`lumotlar bitlari signallarning yo‘qori va quyi chegaralari orasidagi o‘tishlar kabi o‘qiladi, ular har bir shtrixning boshi va oxiri sifatida yoziladi. Dastur fayllari va ma`lumotlar fayllari uchun har bir bit muhim bo‘lganligi sababli CD-ROM jamlovchilarida xatoliklarni topish va korreksiyalashning ancha murakkab algoritmlaridan foydalaniladi. Bunday algoritmlar tufayli ma`lumotlarni noto‘g‘ri o‘qish ehtimolligi 11025 ga teng. Boshqacha aytganda, ikki kvadrillion disk bexato o‘qiladi, bu esa balandligi ikki milliard kilometr atrofida bo‘lgan kompakt-disklar taxlamiga mos keladi. Bu xatoliklarni korrektsiyalash usullarini amalga oshirish uchun har bir 2048 ta foydali baytga 288ta nazorat baytlar qo‘shiladi. Bu esa haddan tashqari zararlangan ma`lumotlar ketma-ketligini uzunligi 1000 bitgacha xatolik telash imkonini beradi. Xatoliklarni topish va korrektsiyalashning bunday murakkab usullaridan foydalanish, birinchidan, kompakt-disklar tashqi ta`sirlarga ancha sezgirligi bilan, ikkinchidan esa bu kabi tashuvchilar boshidan boshlab aniqligiga talablar yo‘qori bo‘lmagan tovush signallarini yozish uchungina yaratilganligi bilan bog‘liqdir.