Termodinamika va statistik fizika

4.4-  rasm. P ast  tem peraturalarda geliy-I  faza diagrammasi.
153

---

tu r  faza  o'tish  yuz  beradi.  Suyuq  geliy-II  T - ) 0 K   gacha  suyuq 
holatda  qoluvchi  va  kvant  xossaga  ega  bo'lgan  makroskopik 
sistemadir.  Boshqa  ham m a  sistem alar  k v an t  effektlar  namoyon 
bo'lgunga  q ad ar  tem peraturalarda  qattiq  holatga  o‘tib  bo'ladi. 
Suyuq  geliy-II  va  geliy-I  o'zining  fizik  xususiyatlari  bilan  bir- 
biridan  farq  qiladi.  4.4- rasm dan  ko'rinib  turibdiki,  30  atm   dan 
k a tta   bosimda,  yuqori  tem peraturali  m odifikatsiyadagi  suyuq 
geliy-I  tem p eratu ra  pasayishi bilan qattiq  holatga  o‘tadi. Ammo 
30  atm   bosimdan  kichik  bosimda 
T —>
 O K   tem p eratu rad a  ham  
suyuqligicha  qoladi.  Lekin,  T = 2,19  К   te m p e ra tu ra d a   suyuq 
geliy-I  boshqa  modifikatsiya,  suyuq  geliy-II  ga  o‘tadi.  Bunda 
o'tish  yashirin  issiqligi  nolga  teng  bo'ladi.  B unday  faza  o'tish 
ikkinchi  xil  faza  o'tish  deyiladi.
Shuning  uchun ham  ikkinchi  xil  faza  o'tishlar E renfest teng- 
lamalari  bilan  ifodalanadi.  Erenfest  tenglam alari  birinchi  xil  faza 
o'tishlarni  ifodalovchi  K layperon-K lauzius  tenglam asi  (4.78)ni 
Lapital  qoidasi  bo'yicha  o'zgartirish  natijasida  quyidagi  ko'ri- 
nishda  olinadi:
A gar sistem aga um um lashgan kuch /. ta ’sir etayotgan bo'lsa, 
u  holda  Erenfest  tenglam alari  um um iy  ko'rinishni  oladi:
(4.84)-(4.87)  tenglam alar  solishtirma  kattaliklar  uchun  yozilgan.
O 'ta o'tkazuvchanlik faza o'tish term odinam ikasida hajm ning 
o'zgarishini va Я, ning bosimga  bog'liqligini hisobga olib,  issiqlik 
hajm iy  kengayishi  va  elastiklik  modulining  o'zgarishlarini topa- 
miz.  Bu  masalani  sodda  yechish  uchun  o'ta  o'tkazgich  V  hajmli
(4.84)
(4.85)
(4.86)
(4.87)
154

---

kvazicheksiz  silindrdan  ib o ra t  bo ‘lsin.  Silindr  o'qiga  parallel 
yo'nalgan  m agnit  m aydonga  joylashtirilgan  bo'lsin.  Bu  holda 
m aydon  m avjud  bo'lgan  va  u   yo'q  bo'lgandagi  Gibbs  term o- 
dinam ik  potensialining  farqi
Ф Д Н ,Г )- Ф ,( 0 ,Т )   = М ^  
(4.88)
0 7 Г
ifoda  bilan  aniqlanadi.  Bu  ifodadan  o'zgarm as 
H
  va  T  da  bosim 
bo'yicha  hosila  olib,  hajm lar farqi uchun quyidagini  hosil  qilamiz:
Vs (H )T ) - V s (0,T) = ^ l f ^ l  
. 
(4.89)
V