Termodinamika va statistik fizika

4.13.  Faza  o'tishlar  Landau  va  Y ang-L i 
nazariyalari
157

---

lanishga  bog‘liq  bo'lgan  faza  o 'tish larg a  taaluqlidir.  Ikkinchi 
xil  faza  o‘tishlarda  m a’lum  bir  tem p eratu rad a  bir sim m etriyaga 
bo'lgan fazadan boshqa sim m etriyaga  ega bo'lgan fazaga sakrab 
o'tiladi.  Bu  nuqtada  birinchi  xil  faza  o'tishlardan farqli ravishda 
turli  fazalar  m uvozanatda  bo'lm aydi,  balki  ular  orasidagi  farq 
yo'qoladi.  Bu  tem p eratu ra  Tc  bilan  belgilanadi  va  kritik  tem pe­
ra tu ra   deyiladi.  B unday  faza  o'tishlar,  asosan,  kristallarda  ro'y 
beradi.  Xulosa  qilib,  shunday  yozish  m umkin:  A gar  faza  o'tishi 
qandaydir  tem p eratu rad a  sodir  bo'lsa,  u  holda:
1.  T  >  Tc  dagi  faza  tartiblashm agan  faza  deyiladi.
2.  T  <  Tc  dagi  faza  tartiblashgan  faza  deyiladi.
3. 
T  =
  T,  da  ikkala  faza  orasidagi  farq  yo'qoladi.
Ikkinchi  xil  faza  o 'tis h la r  m a te m a tik   n u q ta y i  n a za rd a n
term odinam ik  kattaliklar  uchun  m axsus  nuqta  hisoblanadi.  Bu 
n u q ta   m avjudligini  bosim,  te m p e ra tu ra ,  hajm   va  sh u   kabi 
term odinam ik kattaliklar yordam ida  tushuntirib bo'lmaydi. Shu 
sababli  ikkinchi  xil  faza  o'tishlarni  tushiuntirish  uchun  yangi 
m u sb at  ichki  p a ra m e tr  «tartib»  p a ra m e tri 
rj
  kiritiladi.  Bu 
p a ra m e trn in g   tra d itsio n   term o d in am ik   k a tta lik la rd an   farqi 
sh u n d ak i,  uni  n azariy ag a  «qo‘
1
»  bilan  kiritilad i  va  u  tu rli 
fazalarda  qanday  q iy m atlar  qabul  qilishi  kerakligi  oldindan 
beriladi.  Ya’ni,  tartiblashm agan  fazada  ta rtib   param etri