Termodinamika va statistik fizika

4  -   A.A. Abdumalikov,  R. Mamatqulov
49

---

bo 'lm ag an   sistem alar  u ch u n   te m p e ra tu ra   tu sh u n ch asin i  k iritish  
m a ’no g a  eg a  em as.  B u n d a y   s is te m a la rd a   e n e rg iy a   in te n s iv  
alm ashinib  tu ra d i  va  sistem an in g  en erg iy asi  u ning   b o ia k la ri 
en ergiy alarining  yig'indisiga  te n g  bo'lm aydi,  chu nk i o ‘zaro t a ’sir 
energiyasi  k a tta   bo'ladi v a  en erg iy an in g   oddiy ad d itivlik xossasi 
b ajarilm ay d i.
M u vo za n a td a g i  sistem a n in g   h a m m a   ic h k i  p a ra m etrla ri  -  
tashqi  param etrlar  va  tem p era tu ra n in g   fu n k s iy a s id ir   (term o ­
d in a m ik a n in g   ik k in c h i  postulati).
S istem a  energiyasi  u ning  ichki  p a ra m e trid ir,  sh u n in g   u c h u n  
en erg iy a,  ta sh q i  p a ra m e tr  va  te m p e ra tu ra n in g   fu nksiyasidir. 
Bu  fu n k siy a d a n   te m p e ra tu ra n i  e n erg iy a  v a  ta sh q i  p a ra m e tr 
orqali  ifodalab,  term o d in am ik an in g   ik k in ch i  d a stla b k i  fik rin i 
q u y id a g ic h a   t a ’rifla sh   m u m k in :  te rm o d in a m ik   m u vo za n a td a  
sistem aning  ha m m a   ic h ki  param etrlari  -   tashqi  param etrlar  va 
energ iya nin g  fu n k siy a s id ir .
T erm o d in am ik an in g   ikkinchi  d a stlab k i  fik ri  jism   te m p e ra - 
tu ra sin in g   o'zgarishini  u n in g  b iro rta   ichki  p a ra m e trin in g   o‘zga- 
rishi bo'yicha aniqlash im konini beradi. T e m p eratu ra n i o ‘lchovchi 
tu rli  xil  te rm o m e trla rn in g   qurilishi  sh u n g a  asoslangan.
A m alda  te m p e ra tu ra n i  an iq lashda  m odda  bilan  b o g 'lang an 
q a n d a y d ir  aniq  sh k a lad a n   fo ydalanishga  to ‘g ‘ri  keladi.  T erm o - 
m e trik   p a ra m e tr  sifatida  o d atd a  sh u   m odda  h ajm id an   foydala- 
niladi. O d atd a te m p e ra tu ra   -  S elsiy  shkalasi b o 'yicha o‘lchanadi. 
T e m p e ra tu ra   K elvin  shkalasi  bo 'y ich a  h a m   o'lchanadi.  B u  ikki 
sh k ala  orasida  qu yidagi  bog'lanish  m avjud:
T  =  — + t  =  273,15 + t,
a
b u   y e rd a   t  va.  T  -   mos  rav ish d a  Selsiy  va  K elvin  sh k alalari 
b o 'y ic h a   olin gan  te m p e r a tu r a ;  a   ~  h a jm iy   k e n g a y ish   k o ef- 
fitsiy en ti.
T e m p e ra tu ra   tu sh u n c h a sin in g   m ex an ik   sistem alarg a  m u t- 
laqo  aloqasi  yo‘q.  S h u n g a  o 'x sh ash   statistik   fizikada,  x u su san  
term o d in am ik ad a ,  olinadigan  n atijala rn i  va  k iritilad ig an   k a t- 
ta lik la rn i  to ‘g ‘r id a n - to ‘g ‘ri  m e x an ik   sistem alarg a  ta tb iq   qilib 
b o ‘lm aydi.  C hunki,  term o d in am ik a  m exanik  h a ra k a td a n   tu b d a n  
fa rq   qiladigan  h a ra k a tn in g   m axsus  k o 'rinishi  -   issiqlik  h a ra k a ti 
bilan  ish  ko'radi.
50

---