Termodinamika va statistik fizika

A , 0mex  =  
Q P
  + Т (
^
^
)
р 
( 3 -1 4 6 )
ten glam an i  olamiz.  Bu  y e rd a   Q  —  izo b a r  ja ra y o n d a   issiqlik
e ffe k ti:  Q p  =  Xi  ~ X2  = Ei  ~ Ez  +  P ( Vi  ~ v 2) =  ~ Q  =  Q P-
Olingan  (3.145) v a   (3.146)  G ib b s-G elm gols ten glam alari k o'rib  
ch iq ilga n   ja ra y o n la rd a   b a ja rilg a n   m a k sim al  ishni  hisoblash 
im konini  beradi.
3.24.  Q aytm as  va  qaytuvchi  a d iab atik   kengayish da 
g az la rn in g  sovishi
Gazlarni  suyultirish  masalasi  am aliyotd a  m u him   o ‘rin  tutadi. 
G azlarni  suyultirish  uchun  en g  a v v a l  uni  past  tem p eratu ra- 
gacha  sovitish  kerak.  Buning  uchun  gazn in g  adiabatik  holda 
k en ga yish id a  ish  b a ja rish ga   m a jb u r  qilish   k erak.  Bu  holda 
b a ja rilga n   ish  ichki  e n e rg iy a n in g   k a m a yish i  h isobiga  o ‘ tadi. 
N a tija d a   gaz  tem p eratu rasi  pasayadi.  A d ia b a tik   holda  k en - 
gayish  jarayon i  qaytm as  yok i  qa ytu vc h i  bo'lishi  mumkin.
J o u l-T o m so n   tajribasida  adiabatik  izolatsiyalangan  silindr- 
lardan birinchisidagi katta  p1 bosim  ostidagi  gaz kichik p 2  bosim 
ostidagi  ikkinchi  silindrga  statsionar  holda  o'tkaziladi  (3.4- rasm).
103

---

т
3.4- rasm. Jou l-Tom son  tajribasi qurilmasi:  P l va  P„  -   porshenlar; 
T   -   g ‘ovak  to‘siq.
O q im n i  s ta tsio n a rligin i  ga zn i  o 'tk a zu v c h i  g ‘ o v a k   to 's iq   (T ) 
t a ’m inlab  beradi.  Jarayon   sekin  o 'tg a n lig i  uchun  bosim larni 
P j  v a   P.,  p o rs h e n la rn i  sek in   surish  y o rd a m id a   o 'z g a r m a s  
ushlab  turish  mumkin.  T o'siq  borligi  bunday  jarayon   qaytm as 
adiabatikligidan  dalolat  beradi.  Bu  Jou l-T om son   jarayon i  yoki 
hodisasi  deyiladi.  G azlarn i  sovutishda  katta  ah a m iyatga  ega 
bo‘lgan  bu  jarayo n   ustida  10  yil  tajribalar  olib  borilgan  (1852- 
1862-  yy.).
D e m a k ,  J o u l- T o m s o n   ja r a y o n id a   Др  =  p 2  -  pj  < 0   v a
AT